Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал гэдэг үг, энэ нэр томьёо биднээс яагаад тийм хол санагддаг юм бол. Уг нь ард түмэн бидний төр, нийгмийг удирдахад оролцдог гол хэлбэр, бүрэлдэхүүн хэсэг нь ИТХ билээ. Гэтэл өөрсдийнхөө дуу хоолой, хүсэл зориг хийгээд эрх ашгийг төрийн удирдлагын түвшинд төлөөлөх хамгийн ойрын түншээ төдийлөн ойшоодоггүй. Орон нутгийн сонгуулиар хэнд саналаа өгснөө босго даваад мартчихдаг бид аймаг, нийслэл, дүүргийн маань ИТХ-д хэдэн төлөөлөгч байдаг, тэд яг юу хийдгийг бараг мэдэхгүй.
Тэгсэн хэрнээ УИХ-ын сонгуулийн түүхийг бол хэдэн үеэр нь хүүрнэн өгүүлэх жишээний. Үүнд хоёр шалтгаан байх шиг. Юуны өмнө ИТХ ажлаа хангалттай хэмжээнд хийж чадахгүй байна. Хоёрдугаарт, нутгийн өөрөө удирдах ёсны мөн чанарыг ардчилалтай золгоод 26 жил (Энэ тухай шинэ Үндсэн хуулиар тунхагласнаас хойш 24 жил) болж буй монголчууд бид гүйцэд таниагүй явж ирснээс үүдэлтэй гэж тайлбарлаж болмоор санагдана. Тиймээс ИТХ-ын (Нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулах үндсэн дээр нутгийн удирдлагыг хөгжүүлэх зарчим) ажил манайд хэрхэн явагдаж ирсэн тухай нийслэлийн ИТХ-аар жишээлэн тайлбарлая.
Нутгийн өөрөө удирдах ёсны онолын үндсийг тавилцсан А.Токвиль “Засаглалын анхдагч үндэс нь төр улс, тэр ч байтугай ард түмэн биш. Харин хувийн хэргээ өөрсдөө зохицуулахаар сайн дурын үндсэн дээр нэгдсэн бие хүмүүс мөн” хэмээн бүтээлдээ тэмдэглэсэн байдаг. Энэ зарчим манайд хэзээнээс үйлчилснийг санаж байна уу. Нийслэлийн ИТХ байнгын ажиллагаатай болж эхлэхээс өмнө буюу жилд хоёр удаа (төсөв батлах болон тодотгох, шагналын асуудал хэлэлцэх гэж) хуралддаг байхад нийслэлийн нутаг дэвсгэрт нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр тийм ч олон гарч байсангүй.
Үнэндээ иргэд төлөөллийн байгууллагынхаа тухай ямар ч ойлголтгүй байв. Нийслэлийн ИТХ-ын анхны тогтоол 1994 оны есдүгээр сард гарсан бөгөөд тэр нь “Нийслэл хотын хүндэт иргэнд өргөмжлөх, шагнах журам” байв. Түүнээс хойш 2012 он хүртэл ердөө хоёр л тогтоол гаргасан гэхээр ерөнхийдөө нийслэлчүүд эрх дураараа тарвалзаж байжээ гэсэн үг. Харин 2012 оны долдугаар сард нийслэлийн ИТХ-ын “Хуралдааны дэг”-ийг шинэчлэн баталж, ээлжит хуралдааныг сар бүрийн сүүлчийн долоо хоногийн пүрэв гаригт хийж байхаар тогтсоноос хойш улаанбаатарчуудын эрх “хязгаарлагдаад” эхлэв.
Үргэлжлэлийг ЭНДЭЭС уншина уу.
Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал гэдэг үг, энэ нэр томьёо биднээс яагаад тийм хол санагддаг юм бол. Уг нь ард түмэн бидний төр, нийгмийг удирдахад оролцдог гол хэлбэр, бүрэлдэхүүн хэсэг нь ИТХ билээ. Гэтэл өөрсдийнхөө дуу хоолой, хүсэл зориг хийгээд эрх ашгийг төрийн удирдлагын түвшинд төлөөлөх хамгийн ойрын түншээ төдийлөн ойшоодоггүй. Орон нутгийн сонгуулиар хэнд саналаа өгснөө босго даваад мартчихдаг бид аймаг, нийслэл, дүүргийн маань ИТХ-д хэдэн төлөөлөгч байдаг, тэд яг юу хийдгийг бараг мэдэхгүй.
Тэгсэн хэрнээ УИХ-ын сонгуулийн түүхийг бол хэдэн үеэр нь хүүрнэн өгүүлэх жишээний. Үүнд хоёр шалтгаан байх шиг. Юуны өмнө ИТХ ажлаа хангалттай хэмжээнд хийж чадахгүй байна. Хоёрдугаарт, нутгийн өөрөө удирдах ёсны мөн чанарыг ардчилалтай золгоод 26 жил (Энэ тухай шинэ Үндсэн хуулиар тунхагласнаас хойш 24 жил) болж буй монголчууд бид гүйцэд таниагүй явж ирснээс үүдэлтэй гэж тайлбарлаж болмоор санагдана. Тиймээс ИТХ-ын (Нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулах үндсэн дээр нутгийн удирдлагыг хөгжүүлэх зарчим) ажил манайд хэрхэн явагдаж ирсэн тухай нийслэлийн ИТХ-аар жишээлэн тайлбарлая.
Нутгийн өөрөө удирдах ёсны онолын үндсийг тавилцсан А.Токвиль “Засаглалын анхдагч үндэс нь төр улс, тэр ч байтугай ард түмэн биш. Харин хувийн хэргээ өөрсдөө зохицуулахаар сайн дурын үндсэн дээр нэгдсэн бие хүмүүс мөн” хэмээн бүтээлдээ тэмдэглэсэн байдаг. Энэ зарчим манайд хэзээнээс үйлчилснийг санаж байна уу. Нийслэлийн ИТХ байнгын ажиллагаатай болж эхлэхээс өмнө буюу жилд хоёр удаа (төсөв батлах болон тодотгох, шагналын асуудал хэлэлцэх гэж) хуралддаг байхад нийслэлийн нутаг дэвсгэрт нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр тийм ч олон гарч байсангүй.
Үнэндээ иргэд төлөөллийн байгууллагынхаа тухай ямар ч ойлголтгүй байв. Нийслэлийн ИТХ-ын анхны тогтоол 1994 оны есдүгээр сард гарсан бөгөөд тэр нь “Нийслэл хотын хүндэт иргэнд өргөмжлөх, шагнах журам” байв. Түүнээс хойш 2012 он хүртэл ердөө хоёр л тогтоол гаргасан гэхээр ерөнхийдөө нийслэлчүүд эрх дураараа тарвалзаж байжээ гэсэн үг. Харин 2012 оны долдугаар сард нийслэлийн ИТХ-ын “Хуралдааны дэг”-ийг шинэчлэн баталж, ээлжит хуралдааныг сар бүрийн сүүлчийн долоо хоногийн пүрэв гаригт хийж байхаар тогтсоноос хойш улаанбаатарчуудын эрх “хязгаарлагдаад” эхлэв.
Үргэлжлэлийг ЭНДЭЭС уншина уу.