Сэтгэл судлалын үндэсний төвийн сэтгэл судлаач Б.Алтанцэцэгтэй нийгмийн сэтгэлзүй болоод хүмүүсийн зан араншны тогтворгүй байдлын талаар ярилцлаа.
Нэг жишээ татъя л даа. Монголчуудын дийлэнх нь мах их иддэг ч барагтай дасгал хөдөлгөөн хийдэггүй. Тийм ч учраас аливаа асуудалд амархан уурлаж бухимддаг. Сэтгэл зүйн байдал чинь тэр чигтээ амьдралын хэв маягтай холбоотой шүү дээ. Бид өнгөрсөн өвөл “Та хүүхдээ утаанаас хамгаалж маск зүүлгэдэг үү” гэсэн асуулга явуулахад ердөө 18 хувь нь “Тийм” гэж хариулсан. Хүүхдийнхээ эрүүл мэндэд анхаарахгүй байгаа хүн өөрийнхөө эрүүл мэндэд анхаарах нь юу л бол.
Сэтгэл судлалын үндэсний төвийн сэтгэл судлаач Б.Алтанцэцэгтэй нийгмийн сэтгэлзүй болоод хүмүүсийн зан араншны тогтворгүй байдлын талаар ярилцлаа.
Нэг жишээ татъя л даа. Монголчуудын дийлэнх нь мах их иддэг ч барагтай дасгал хөдөлгөөн хийдэггүй. Тийм ч учраас аливаа асуудалд амархан уурлаж бухимддаг. Сэтгэл зүйн байдал чинь тэр чигтээ амьдралын хэв маягтай холбоотой шүү дээ. Бид өнгөрсөн өвөл “Та хүүхдээ утаанаас хамгаалж маск зүүлгэдэг үү” гэсэн асуулга явуулахад ердөө 18 хувь нь “Тийм” гэж хариулсан. Хүүхдийнхээ эрүүл мэндэд анхаарахгүй байгаа хүн өөрийнхөө эрүүл мэндэд анхаарах нь юу л бол.
Агаарын бохирдол, тамхидалт энэ өвчний шалтгаан болж буйг “Сонгдо” эмнэлгийн чих, хамар, хоолойн эмч Ю.Баянмөнх хэлж байна.
Хамар ямар үүрэгтэй вэ гэдгээс яриагаа эхэлье. Хамар духны, элхэг, зажуур, суурь гэсэн дөрвөн хөндийтэй. Эдгээр нь толгойг хөнгөн байлгах, дуу цуурайтуулах, агаарыг нөөцөлж, амьсгалуулах үүрэгтэй. Хамар биднийг амьсгал авахад дулаацуулдаг. Бид хасах градуст амьсгалж байсан ч түүнийг хамар 37 градус хүртэл халаагаад оруулдаг. Мөн амьсгалыг 80 хувь чийглэж, бактерийг цэвэрлээд, хүчилтөрөгчийг нь аваад, үнэрийг нь үнэртүүлээд цааш нь илгээдэг тийм мундаг систем. Энэ систем алдагдаад ирэхээр хамар битүүрч эхэлдэг.
Агаарын бохирдол, тамхидалт энэ өвчний шалтгаан болж буйг “Сонгдо” эмнэлгийн чих, хамар, хоолойн эмч Ю.Баянмөнх хэлж байна.
Хамар ямар үүрэгтэй вэ гэдгээс яриагаа эхэлье. Хамар духны, элхэг, зажуур, суурь гэсэн дөрвөн хөндийтэй. Эдгээр нь толгойг хөнгөн байлгах, дуу цуурайтуулах, агаарыг нөөцөлж, амьсгалуулах үүрэгтэй. Хамар биднийг амьсгал авахад дулаацуулдаг. Бид хасах градуст амьсгалж байсан ч түүнийг хамар 37 градус хүртэл халаагаад оруулдаг. Мөн амьсгалыг 80 хувь чийглэж, бактерийг цэвэрлээд, хүчилтөрөгчийг нь аваад, үнэрийг нь үнэртүүлээд цааш нь илгээдэг тийм мундаг систем. Энэ систем алдагдаад ирэхээр хамар битүүрч эхэлдэг.
“Улаанбаатар хотын хувьд хот төлөвлөлтийн оновчтой хэд хэдэн шийдэл бий. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд бүх зүйл буруугаар эргэж эхэлсэн юм шиг санагдах болсон. Одоо хийхээр төлөвлөж буй ажлуудын ихэнх нь сайн шийдэл биш. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд Олимпийн гудамжинд бүтээн байгуулалтын ажил нь эхэлсэн, шинэ гүүр байна. Үнэхээр аймшигтай санаа” хэмээн ярих түүнийг Кристофер Грубен гэдэг. Тэрээр 12 жилийн өмнө Улаанбаатарт ирж ажиллаж эхэлсэн Аав нь Зөвлөлтийн үед Москвад элчингээр суудаг байсан бөгөөд багадаа хэд хэдэн удаа Монголд, тэр дундаа Улаанбаатарт ирж байсан учраас хамгийн хайртай хотуудынх нь нэг болсон аж.
“Улаанбаатар хотын хувьд хот төлөвлөлтийн оновчтой хэд хэдэн шийдэл бий. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд бүх зүйл буруугаар эргэж эхэлсэн юм шиг санагдах болсон. Одоо хийхээр төлөвлөж буй ажлуудын ихэнх нь сайн шийдэл биш. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд Олимпийн гудамжинд бүтээн байгуулалтын ажил нь эхэлсэн, шинэ гүүр байна. Үнэхээр аймшигтай санаа” хэмээн ярих түүнийг Кристофер Грубен гэдэг. Тэрээр 12 жилийн өмнө Улаанбаатарт ирж ажиллаж эхэлсэн Аав нь Зөвлөлтийн үед Москвад элчингээр суудаг байсан бөгөөд багадаа хэд хэдэн удаа Монголд, тэр дундаа Улаанбаатарт ирж байсан учраас хамгийн хайртай хотуудынх нь нэг болсон аж.
Хараад байхад сургуулиуд олимпиадын дүнгээр уралдаж, эцэг эхчүүд тэр дүнгээр нь үнэлгээ өгөөд байх шиг. Үүний цаана эцэг, эхийн үзэл бодолд нийцүүлж сурталчилгаа хийгээд байна үг. Эцэг, эхчүүд “Эдний хүүхэд олимпиадад ороод ийм байр эзэлжээ, чи яагаад чаддаггүй юм” гэж хүүхдээ загнадаг. Тэгэхээр нь би ааваас нь “та өөрөө сургуульд байхдаа олимпиадад байр эзэлж байсан уу” гэхээр “үгүй” гэнэ. “Ээж, эмээ өвөө нь тэгж байсан уу” гэхээр “үгүй” гэнэ. Тэгээд юу хүсээд байна вэ. Хүүхдийн ахиц дэвшлийг хөгжүүлэх хоёр боломж бий. Хүнтэй харьцуулах, өөрийнх нь ахиц дэвшлийг үнэлэх. Хүнтэй харьцуулвал их асуудалтай зам руу орно. Яагаад гэвэл бид энэ цаг үед бүрэн бус мэдээлэл аваад байгаа юм.
Хараад байхад сургуулиуд олимпиадын дүнгээр уралдаж, эцэг эхчүүд тэр дүнгээр нь үнэлгээ өгөөд байх шиг. Үүний цаана эцэг, эхийн үзэл бодолд нийцүүлж сурталчилгаа хийгээд байна үг. Эцэг, эхчүүд “Эдний хүүхэд олимпиадад ороод ийм байр эзэлжээ, чи яагаад чаддаггүй юм” гэж хүүхдээ загнадаг. Тэгэхээр нь би ааваас нь “та өөрөө сургуульд байхдаа олимпиадад байр эзэлж байсан уу” гэхээр “үгүй” гэнэ. “Ээж, эмээ өвөө нь тэгж байсан уу” гэхээр “үгүй” гэнэ. Тэгээд юу хүсээд байна вэ. Хүүхдийн ахиц дэвшлийг хөгжүүлэх хоёр боломж бий. Хүнтэй харьцуулах, өөрийнх нь ахиц дэвшлийг үнэлэх. Хүнтэй харьцуулвал их асуудалтай зам руу орно. Яагаад гэвэл бид энэ цаг үед бүрэн бус мэдээлэл аваад байгаа юм.
Би сонирхолтой сэдэв хөөцөлдөж улс төр хийдэггүй. Анх тусгаар тогтнол, ардчилал, хүний эрхийн асуудал намайг улс төрд оруулсан. Би хүний эрхтэй холбоотой асуудлыг маш их сонирхдог. Батаар гэхэд л үлэг гүрвэл гэхээсээ тусгаар тогтнолтой холбоотой асуудал байсан учир миний хувьд маш чухал байсан. Монгол Улсын тусгаар тогтнол соёл, соёлын өвөөр дамжиж хэрэгждэг. Тийм учраас Монгол Улсынхаа үнэт зүйлийг гадаадын хууль бус зах зээлээс олохын төлөө ажилласан. Би хэдийгээр палеонтологийн сэдвийг улс төр, өөрийнхөө үйл ажиллагааны сэдэв болгоё гэж зориогүй ч цаад чухал үнэт зүйл нь намайг энэ сэдэв рүү оруулсан.
Би сонирхолтой сэдэв хөөцөлдөж улс төр хийдэггүй. Анх тусгаар тогтнол, ардчилал, хүний эрхийн асуудал намайг улс төрд оруулсан. Би хүний эрхтэй холбоотой асуудлыг маш их сонирхдог. Батаар гэхэд л үлэг гүрвэл гэхээсээ тусгаар тогтнолтой холбоотой асуудал байсан учир миний хувьд маш чухал байсан. Монгол Улсын тусгаар тогтнол соёл, соёлын өвөөр дамжиж хэрэгждэг. Тийм учраас Монгол Улсынхаа үнэт зүйлийг гадаадын хууль бус зах зээлээс олохын төлөө ажилласан. Би хэдийгээр палеонтологийн сэдвийг улс төр, өөрийнхөө үйл ажиллагааны сэдэв болгоё гэж зориогүй ч цаад чухал үнэт зүйл нь намайг энэ сэдэв рүү оруулсан.
Жилд 800 мянган япон Сингапурын зорьж, нэг хүн дунджаар 2400 америк долларыг аялалдаа зарцуулж байна. Нийт дүнг тооцоолоод үзвэл хичнээн их мөнгө аялал жуулчлалд зарцуулж байгаа нь харагдаж байгаа биз. Сүүлийн үед Вьетнам аялал жуулчлалын салбарт хүчтэй сурталчилгаа явуулж, тэр хэмжээгээрээ Вьетнамыг зорьж буй Япон хүмүүсийн тоо тасралтгүй нэмэгдэж байна. Гэтэл Монголыг зорьж байгаа Япончуудын тоо 20 мянга хэвээрээ байна. Дээрх тоог нэмэгдүүлэхээр судалгаа хийж байгаа бид “энэ жил багассан” гэдгийг сонсоод үнэхээр гайхаж, бас харамсаж сууна. Аялал жуулчлалыг эдийн засгийн үр өгөөж өндөртэй хэмээн анхаарал хандуулж, төрөөс дэмжлэг үзүүлэхгүй бол болохгүй.
Жилд 800 мянган япон Сингапурын зорьж, нэг хүн дунджаар 2400 америк долларыг аялалдаа зарцуулж байна. Нийт дүнг тооцоолоод үзвэл хичнээн их мөнгө аялал жуулчлалд зарцуулж байгаа нь харагдаж байгаа биз. Сүүлийн үед Вьетнам аялал жуулчлалын салбарт хүчтэй сурталчилгаа явуулж, тэр хэмжээгээрээ Вьетнамыг зорьж буй Япон хүмүүсийн тоо тасралтгүй нэмэгдэж байна. Гэтэл Монголыг зорьж байгаа Япончуудын тоо 20 мянга хэвээрээ байна. Дээрх тоог нэмэгдүүлэхээр судалгаа хийж байгаа бид “энэ жил багассан” гэдгийг сонсоод үнэхээр гайхаж, бас харамсаж сууна. Аялал жуулчлалыг эдийн засгийн үр өгөөж өндөртэй хэмээн анхаарал хандуулж, төрөөс дэмжлэг үзүүлэхгүй бол болохгүй.
Бидний бахархлын нэг нь нинжин сэтгэл гэж би боддог. Самурайн эринээс хойш шударга үнэнч зан, найрсаг байдал, хүмүүжил, ёс суртахуун дийлэнх Япончуудад шингэсэн. Өвөрмөц, дахин давтагдашгүй соёл, өөр өөр тогтоц бүхий, сайхан байгаль ч бидний бахархал мөн. Бид олон төрлийн үйлдвэрлэл хөгжүүлж, эдийн засгаараа тэргүүлэгч орнуудын тоонд багтаж, технологийн хөгжлийг түүчээлж байгаагаараа бахархдаг.
Зуун жилийн өмнө Япончууд АНУ болон барууны орнуудын хөгжлөөс суралцаж байв. Харин одоо Японы боловсрол, соёл, технологи, улс төрийн систем эдгээр орнуудаас ихээхэн ялгаатай. Одоо тэд Японоос суралцаж байна. Өнөөдрийг өөрчилснөөр илүү сайхан ирээдүйг бүтээх боломжтой. Иймд бид ИРЭЭДҮЙГ сонгосон.
Бидний бахархлын нэг нь нинжин сэтгэл гэж би боддог. Самурайн эринээс хойш шударга үнэнч зан, найрсаг байдал, хүмүүжил, ёс суртахуун дийлэнх Япончуудад шингэсэн. Өвөрмөц, дахин давтагдашгүй соёл, өөр өөр тогтоц бүхий, сайхан байгаль ч бидний бахархал мөн. Бид олон төрлийн үйлдвэрлэл хөгжүүлж, эдийн засгаараа тэргүүлэгч орнуудын тоонд багтаж, технологийн хөгжлийг түүчээлж байгаагаараа бахархдаг.
Зуун жилийн өмнө Япончууд АНУ болон барууны орнуудын хөгжлөөс суралцаж байв. Харин одоо Японы боловсрол, соёл, технологи, улс төрийн систем эдгээр орнуудаас ихээхэн ялгаатай. Одоо тэд Японоос суралцаж байна. Өнөөдрийг өөрчилснөөр илүү сайхан ирээдүйг бүтээх боломжтой. Иймд бид ИРЭЭДҮЙГ сонгосон.
Энгийнээр тайлбарлавал нүдний эвэрлэгийн хэлбэрийг лазераар өөрчилж, харах чадварыг сайжруулж буйг хараа тэглэх мэс засал гэж нэрлэдэг. Нүдний эвэрлэг зүсдэг мэс заслыг хийж эхэлснээс хойш 40 гаруй жил өнгөрсөн байна. Хараа засах мэс засал дотроо олон төрөл. Тохиолдлоор нээсэн хэдий ч мэс заслын хувьд найдвартай. Жил ирэх тутам технологи сайжирсаар байна. Тухайлбал, долоон жилийн өмнө нь мэс заслын хутгаар эвэрлэгийг зүсч харааг засдаг байсан бол одоо эвэрлэгийг ч лазераар зүсдэг болсон. Хориод жилийн өмнө эмч нар энэ төрлийн мэс заслыг өөрсдөө хийлгэдэггүй байсан. Одоо бол нүдний эмч нар ихээр хийлгэх болсон.
Энгийнээр тайлбарлавал нүдний эвэрлэгийн хэлбэрийг лазераар өөрчилж, харах чадварыг сайжруулж буйг хараа тэглэх мэс засал гэж нэрлэдэг. Нүдний эвэрлэг зүсдэг мэс заслыг хийж эхэлснээс хойш 40 гаруй жил өнгөрсөн байна. Хараа засах мэс засал дотроо олон төрөл. Тохиолдлоор нээсэн хэдий ч мэс заслын хувьд найдвартай. Жил ирэх тутам технологи сайжирсаар байна. Тухайлбал, долоон жилийн өмнө нь мэс заслын хутгаар эвэрлэгийг зүсч харааг засдаг байсан бол одоо эвэрлэгийг ч лазераар зүсдэг болсон. Хориод жилийн өмнө эмч нар энэ төрлийн мэс заслыг өөрсдөө хийлгэдэггүй байсан. Одоо бол нүдний эмч нар ихээр хийлгэх болсон.