Дэлхийн байгаль, ан амьтны гайхамшигт цувралууд болон шинжлэх ухааны шинэ нээлтүүдийг олон нийтэд таниулдаг "National Geographic"-т Монгол бүсгүйн амжилт шуугиан тарьлаа. Нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн охин М.Болорцэцэгийг палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсныг үнэлж "National Geographic"-ийн 2010 оны шинжлэх ухаанч залуу эрдэмтний шагнал хүртээх болсныг зарлалаа.
Шагнал гардуулах ёслол ирэх зургадугаар сарын 8-нд АНУ-ын Нью-Йорк хотноо болох бөгөөд Монгол улсаас тус улсад суугаа ЭСЯ дээр хүндэтгэлийн хүлээн авалт зохион байгуулах гэхчилэн Монгол бүсгүйн амжилтыг хүндэтгэх олон арга хэмжээ болох сурагтай. Палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт Монголын нүүрийг тахалж яваа М.Болорцэцэг өдгөө АНУ-ын Нью Йорк хотноо эрдэм шинжилгээний ажил хийдэг бөгөөд гэр бүлийн хамг амьдарч байна.
"National Geographic" М.Болорцэцэгийг зүгээр ч нэг шагналд тодорхойлчихоогүй юм. Дэлхий дээр динозаврын талаар монгол шиг их мэдээлэл өгч чадах газар цөөхөн. Монголын говь нутагт маш сайн хадгалагдсан эртний гүрвэлийн олдворын эрдэнэсийн авдар байдаг. Гэтэл энэ гайхамшгийг нээн илрүүлэх чадалтай Монголын палеонтлогичид өөрсдөө устаж үгүй болох дээрээ тулаад байгааг "National Geographic" онцолжээ. "Монголын палеонтлогийн шинжлэх ухааныг залгамжлах шинэ үеийн төлөөлөл бэлтгэгдээгүй байхад тэд эхнээсээ тэтгэврийн насандаа хүрээд байна.
М.Болоргоцэг Монголчуудыг палеонтлогийн салбарт уриалж байгаа нь олзуурхууштай хэрэг. Тэрээр 65-145 сая жилийн өмнө амьдарч байсан сээр нуруугаар мэргэшсэн бөгөөд экспедициэр говьд олон удаа аялсан. Энэ үедээ чулуужсан ясаар баялаг хэд хэдэн газрыг илрүүлж, өөрийн орны динозаврын цуглуулгийг баяжуулжээ. Түүний олдворууд нь Монголын палеонтлогийн шинэ үеийн оюутнуудын шохоорхлыг төрүүлж байна. Шинжлэх ухаан, олон нийтийн дунд боссон "хана" нурахад Монгол эрдэмтэн онцгой гавъяа байгуулж байна.
Ард түмэн шинжлэх ухааныг төдийлөн ойлгодоггүй. Биднээс маш цөөхөн нь динозаврын тухай мэдээлэлтэй, одоо ч тийм байна. Харин М.Болорцэцэгийн аав Монголын нэртэй палеонтлогич байсан нь палеонтлогийн шинжлэх ухааны ойлголтыг эртнээс авч байсантай холбоотой. Өнөөдөр тэр эрдэмтэн аавыгаа залгамжилжээ. Монгол улс ийнхүү ирээдүйн мэргэжилтэнгүй болох гэж байгаа нь тус улс динозаврын эртний олдвороор маш баялгийг харгалзан үзэхэд эмгэнэлтэй хэрэг гэж М.Болорцэцэг үздэг.
Монголоос эртний маш олон төрөл зүйлийн амьтны үлдэгдэл олддог. Дэлхийн өөр газруудад олдсон олдворуудыг цаг агаарын нөлөөгөөр алга болсон, гол усанд урсахаас эхлээд бүрэн бус, тарж бутарсан байдаг бол Монголын говиос олдсон динозаврууд ихэвчлэн бүтэн бөгөөд гайхалтай сайн хадгалагдсан байдаг нь учиртай. Динозаврын эртний оргил үед Монголын нутгийн зарим хэсэг нь аварга их элсэн цөл байсан байх гэж эрдэмтэд таамагладаг. Элсэн цөлд байх баянбүрдийг бараадаж динозаврууд амьдарч, ширүүн бороо юм уу борооны улирлаар нүсэр элсэн манхан гэнэт нурж, тэднийг богино хугацаанд булсанаар олон сая жил хадгалагдах үндэс болсон гэж үздэг.
Түүнчлэн говь нугаг яг тэр үеийнх шигээ алс холын тусгаарлагдсан нутаг хэвээр байгаа нь эртний олдворууд бүрэн бүтнээр хадгалагдахад сайнаар нөлөөлжээ. "Судалгаа хийгээд явж байхад нарны гэрэлд элснээс ясны үлдэгдэл цухуйж харагдах маш гайхалтай мэдрэмж төрдөг. Бид хоёр тонн жинтэй яс хүртэл гаргаж байсан" гэдгийг М.Болорцэцэг ярьж байна.
Тэрээр шинжлэх ухаанд зориулсан сайхан сэтгэгдлээрээ сургууль, музей байгуулж телевизийн сувгаар хүүхдүүдэд энэ сайхан мэдрэмжийг түгээх хүсэлтэй явдаг. Мөн Монголын динозавруудыг судлах нийгэмлэг байгуулжээ. Монгол оюутнуудад зориулсан судалгааны байр, экспедицийн машин тоног төхөөрөмжтэй нийгэмлэгийнхээ гавьяагаар олон залуусыг энэ салбарт хүсэл тэмүүлэлтэй болоход нөлөөлж, тэдэнд палеонтлогийн боловсрол олгохоор барууны нэр хүнд бүхий сургуульд сургахад тусалж байна.
Монголын палеонтлогачдын шинэ үе боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа М.Болорцэцэгт олон түмэн нь талархдаг байх. Энэ бүсгүй арван жилийн сурагчдыг багш нартай нь говь руу авч явж хамтарсан хайгуул хийхдээ ирээдүйн боловсон хүчнийхээ сонирхлыг төрүүлэх эрмэлзлэлтэй. Аялалд явахаар ирсэн хүүхдүүд динозаврын тухай ямар ч ойлголтгүй байдаг бөгөөд зарим нь галаар тургидаг луутай төстэй гэж боддог.
Монгол хэл дээрх динозаврын тухай хүүхдэд зориулсан нэг ч ном байдаггүй. Иймд М.Болорцэцэгийн аялалд явах боломжийг Монгол хүүхдүүд алдахыг хүсдэггүй аж. Ер нь бол хүүхдүүд төрөлхийн эрдэмтэд байдаг. Бидний авч явж, сургаж байгаа хүүхдүүдээс нэг хүүхэд л палеонтлогич болоход энэ ажлын хэрэг гарч байгаа нь тэр гэж М.Болорцэцэг ярьдаг.
Иймэрхүү сургалт эртний динозаврын чулуужсан үлдэгдлийг замбараагүй тонох явдлыг бууруулахад тустай гэдэгт тэр бас найддаг. Гэрийнх нь хажууханд байгаа эрдэнэсийн шинжлэх ухаанд оруулах гайхамшигтай хувь нэмрийг хүүхдүүд болон орон нутгийн иргэдэд зааж сургах нь монгол эрдэмтний хүсэл.
Гадныхны хувьд Монголыг зөвхөн динозаврын гайхамшигт олдворуудаар нь мэддэг. Гэтэл Монголчууд өөрсдөө үндэсний баялгаа тоож ойлгодоггүй. Энэ сэтгэхүйг М.Болорцэцэг өөрчилж Монголын палеонтлогийн музей байгуулахыг мөрөөддөг. Одоогоор мөрөөдөл нь биелэлээ олоход ойртсон бөгөөд зураг төслөө бэлдэж хөрөнгө хайх замдаа гарчээ. "Би Нью-Йорк хотноо докторын зэрэг хамгаалж байхдаа үзсэн Байгалийн түүхийн музейг үзээд үнэхээр гайхамшигтай сэтгэгдэл төрсөн. Яг тийм музей Монголдоо байгуулахыг хүсч байна".
Энэ бол бидний бахархал болсон М.Болорцэцэгийн хүсэл. Динозаврыг судалснаар дэлхий хэрхэн өөрчлөгдсөнийг судалж болно. Ингэснээрээ бид байгаль орчноо хэрхэн хамгаалах, хүн төрөлхтөний муу нөлөөг багасгах, амьтад устаж үгүй болохоос сэргийлэхэд нэмэртэй. Иймийн тулд эдгээр эрдэмтэд ажилладаг юм" гэдгийг "National Geohgraphic" онцолжээ.
М.Болорцэцэг нь Нью-Йоркийн Их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн гурав дахь хүүхэд Одоо эрдэм шинжилгээний ажлаа хийхийн зэрэгцээ Монтанагийн их сургуультай хамтран ажиллаж байна. М.Болорцэцэг нь 2008 оны олон улсын шинжлэх ухаанч таван эмэгтэйн нэгээр шалгарч байсан төдийгүй АНУ-д докторын зэрэг хамгаалснаас хойш шинжлэх ухааны хөгжил, дэвшлийг эх орондоо таниулахын төлөө уйгагүй зүтгэж яваагаараа Монголын бахархал болж байна.
Д.Ариун
Шагнал гардуулах ёслол ирэх зургадугаар сарын 8-нд АНУ-ын Нью-Йорк хотноо болох бөгөөд Монгол улсаас тус улсад суугаа ЭСЯ дээр хүндэтгэлийн хүлээн авалт зохион байгуулах гэхчилэн Монгол бүсгүйн амжилтыг хүндэтгэх олон арга хэмжээ болох сурагтай. Палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт Монголын нүүрийг тахалж яваа М.Болорцэцэг өдгөө АНУ-ын Нью Йорк хотноо эрдэм шинжилгээний ажил хийдэг бөгөөд гэр бүлийн хамг амьдарч байна.
"National Geographic" М.Болорцэцэгийг зүгээр ч нэг шагналд тодорхойлчихоогүй юм. Дэлхий дээр динозаврын талаар монгол шиг их мэдээлэл өгч чадах газар цөөхөн. Монголын говь нутагт маш сайн хадгалагдсан эртний гүрвэлийн олдворын эрдэнэсийн авдар байдаг. Гэтэл энэ гайхамшгийг нээн илрүүлэх чадалтай Монголын палеонтлогичид өөрсдөө устаж үгүй болох дээрээ тулаад байгааг "National Geographic" онцолжээ. "Монголын палеонтлогийн шинжлэх ухааныг залгамжлах шинэ үеийн төлөөлөл бэлтгэгдээгүй байхад тэд эхнээсээ тэтгэврийн насандаа хүрээд байна.
М.Болоргоцэг Монголчуудыг палеонтлогийн салбарт уриалж байгаа нь олзуурхууштай хэрэг. Тэрээр 65-145 сая жилийн өмнө амьдарч байсан сээр нуруугаар мэргэшсэн бөгөөд экспедициэр говьд олон удаа аялсан. Энэ үедээ чулуужсан ясаар баялаг хэд хэдэн газрыг илрүүлж, өөрийн орны динозаврын цуглуулгийг баяжуулжээ. Түүний олдворууд нь Монголын палеонтлогийн шинэ үеийн оюутнуудын шохоорхлыг төрүүлж байна. Шинжлэх ухаан, олон нийтийн дунд боссон "хана" нурахад Монгол эрдэмтэн онцгой гавъяа байгуулж байна.
Ард түмэн шинжлэх ухааныг төдийлөн ойлгодоггүй. Биднээс маш цөөхөн нь динозаврын тухай мэдээлэлтэй, одоо ч тийм байна. Харин М.Болорцэцэгийн аав Монголын нэртэй палеонтлогич байсан нь палеонтлогийн шинжлэх ухааны ойлголтыг эртнээс авч байсантай холбоотой. Өнөөдөр тэр эрдэмтэн аавыгаа залгамжилжээ. Монгол улс ийнхүү ирээдүйн мэргэжилтэнгүй болох гэж байгаа нь тус улс динозаврын эртний олдвороор маш баялгийг харгалзан үзэхэд эмгэнэлтэй хэрэг гэж М.Болорцэцэг үздэг.
Монголоос эртний маш олон төрөл зүйлийн амьтны үлдэгдэл олддог. Дэлхийн өөр газруудад олдсон олдворуудыг цаг агаарын нөлөөгөөр алга болсон, гол усанд урсахаас эхлээд бүрэн бус, тарж бутарсан байдаг бол Монголын говиос олдсон динозаврууд ихэвчлэн бүтэн бөгөөд гайхалтай сайн хадгалагдсан байдаг нь учиртай. Динозаврын эртний оргил үед Монголын нутгийн зарим хэсэг нь аварга их элсэн цөл байсан байх гэж эрдэмтэд таамагладаг. Элсэн цөлд байх баянбүрдийг бараадаж динозаврууд амьдарч, ширүүн бороо юм уу борооны улирлаар нүсэр элсэн манхан гэнэт нурж, тэднийг богино хугацаанд булсанаар олон сая жил хадгалагдах үндэс болсон гэж үздэг.
Түүнчлэн говь нугаг яг тэр үеийнх шигээ алс холын тусгаарлагдсан нутаг хэвээр байгаа нь эртний олдворууд бүрэн бүтнээр хадгалагдахад сайнаар нөлөөлжээ. "Судалгаа хийгээд явж байхад нарны гэрэлд элснээс ясны үлдэгдэл цухуйж харагдах маш гайхалтай мэдрэмж төрдөг. Бид хоёр тонн жинтэй яс хүртэл гаргаж байсан" гэдгийг М.Болорцэцэг ярьж байна.
Тэрээр шинжлэх ухаанд зориулсан сайхан сэтгэгдлээрээ сургууль, музей байгуулж телевизийн сувгаар хүүхдүүдэд энэ сайхан мэдрэмжийг түгээх хүсэлтэй явдаг. Мөн Монголын динозавруудыг судлах нийгэмлэг байгуулжээ. Монгол оюутнуудад зориулсан судалгааны байр, экспедицийн машин тоног төхөөрөмжтэй нийгэмлэгийнхээ гавьяагаар олон залуусыг энэ салбарт хүсэл тэмүүлэлтэй болоход нөлөөлж, тэдэнд палеонтлогийн боловсрол олгохоор барууны нэр хүнд бүхий сургуульд сургахад тусалж байна.
Монголын палеонтлогачдын шинэ үе боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа М.Болорцэцэгт олон түмэн нь талархдаг байх. Энэ бүсгүй арван жилийн сурагчдыг багш нартай нь говь руу авч явж хамтарсан хайгуул хийхдээ ирээдүйн боловсон хүчнийхээ сонирхлыг төрүүлэх эрмэлзлэлтэй. Аялалд явахаар ирсэн хүүхдүүд динозаврын тухай ямар ч ойлголтгүй байдаг бөгөөд зарим нь галаар тургидаг луутай төстэй гэж боддог.
Монгол хэл дээрх динозаврын тухай хүүхдэд зориулсан нэг ч ном байдаггүй. Иймд М.Болорцэцэгийн аялалд явах боломжийг Монгол хүүхдүүд алдахыг хүсдэггүй аж. Ер нь бол хүүхдүүд төрөлхийн эрдэмтэд байдаг. Бидний авч явж, сургаж байгаа хүүхдүүдээс нэг хүүхэд л палеонтлогич болоход энэ ажлын хэрэг гарч байгаа нь тэр гэж М.Болорцэцэг ярьдаг.
Иймэрхүү сургалт эртний динозаврын чулуужсан үлдэгдлийг замбараагүй тонох явдлыг бууруулахад тустай гэдэгт тэр бас найддаг. Гэрийнх нь хажууханд байгаа эрдэнэсийн шинжлэх ухаанд оруулах гайхамшигтай хувь нэмрийг хүүхдүүд болон орон нутгийн иргэдэд зааж сургах нь монгол эрдэмтний хүсэл.
Гадныхны хувьд Монголыг зөвхөн динозаврын гайхамшигт олдворуудаар нь мэддэг. Гэтэл Монголчууд өөрсдөө үндэсний баялгаа тоож ойлгодоггүй. Энэ сэтгэхүйг М.Болорцэцэг өөрчилж Монголын палеонтлогийн музей байгуулахыг мөрөөддөг. Одоогоор мөрөөдөл нь биелэлээ олоход ойртсон бөгөөд зураг төслөө бэлдэж хөрөнгө хайх замдаа гарчээ. "Би Нью-Йорк хотноо докторын зэрэг хамгаалж байхдаа үзсэн Байгалийн түүхийн музейг үзээд үнэхээр гайхамшигтай сэтгэгдэл төрсөн. Яг тийм музей Монголдоо байгуулахыг хүсч байна".
Энэ бол бидний бахархал болсон М.Болорцэцэгийн хүсэл. Динозаврыг судалснаар дэлхий хэрхэн өөрчлөгдсөнийг судалж болно. Ингэснээрээ бид байгаль орчноо хэрхэн хамгаалах, хүн төрөлхтөний муу нөлөөг багасгах, амьтад устаж үгүй болохоос сэргийлэхэд нэмэртэй. Иймийн тулд эдгээр эрдэмтэд ажилладаг юм" гэдгийг "National Geohgraphic" онцолжээ.
М.Болорцэцэг нь Нью-Йоркийн Их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн гурав дахь хүүхэд Одоо эрдэм шинжилгээний ажлаа хийхийн зэрэгцээ Монтанагийн их сургуультай хамтран ажиллаж байна. М.Болорцэцэг нь 2008 оны олон улсын шинжлэх ухаанч таван эмэгтэйн нэгээр шалгарч байсан төдийгүй АНУ-д докторын зэрэг хамгаалснаас хойш шинжлэх ухааны хөгжил, дэвшлийг эх орондоо таниулахын төлөө уйгагүй зүтгэж яваагаараа Монголын бахархал болж байна.
Д.Ариун
Дэлхийн байгаль, ан амьтны гайхамшигт цувралууд болон шинжлэх ухааны шинэ нээлтүүдийг олон нийтэд таниулдаг "National Geographic"-т Монгол бүсгүйн амжилт шуугиан тарьлаа. Нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн охин М.Болорцэцэгийг палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсныг үнэлж "National Geographic"-ийн 2010 оны шинжлэх ухаанч залуу эрдэмтний шагнал хүртээх болсныг зарлалаа.
Шагнал гардуулах ёслол ирэх зургадугаар сарын 8-нд АНУ-ын Нью-Йорк хотноо болох бөгөөд Монгол улсаас тус улсад суугаа ЭСЯ дээр хүндэтгэлийн хүлээн авалт зохион байгуулах гэхчилэн Монгол бүсгүйн амжилтыг хүндэтгэх олон арга хэмжээ болох сурагтай. Палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт Монголын нүүрийг тахалж яваа М.Болорцэцэг өдгөө АНУ-ын Нью Йорк хотноо эрдэм шинжилгээний ажил хийдэг бөгөөд гэр бүлийн хамг амьдарч байна.
"National Geographic" М.Болорцэцэгийг зүгээр ч нэг шагналд тодорхойлчихоогүй юм. Дэлхий дээр динозаврын талаар монгол шиг их мэдээлэл өгч чадах газар цөөхөн. Монголын говь нутагт маш сайн хадгалагдсан эртний гүрвэлийн олдворын эрдэнэсийн авдар байдаг. Гэтэл энэ гайхамшгийг нээн илрүүлэх чадалтай Монголын палеонтлогичид өөрсдөө устаж үгүй болох дээрээ тулаад байгааг "National Geographic" онцолжээ. "Монголын палеонтлогийн шинжлэх ухааныг залгамжлах шинэ үеийн төлөөлөл бэлтгэгдээгүй байхад тэд эхнээсээ тэтгэврийн насандаа хүрээд байна.
М.Болоргоцэг Монголчуудыг палеонтлогийн салбарт уриалж байгаа нь олзуурхууштай хэрэг. Тэрээр 65-145 сая жилийн өмнө амьдарч байсан сээр нуруугаар мэргэшсэн бөгөөд экспедициэр говьд олон удаа аялсан. Энэ үедээ чулуужсан ясаар баялаг хэд хэдэн газрыг илрүүлж, өөрийн орны динозаврын цуглуулгийг баяжуулжээ. Түүний олдворууд нь Монголын палеонтлогийн шинэ үеийн оюутнуудын шохоорхлыг төрүүлж байна. Шинжлэх ухаан, олон нийтийн дунд боссон "хана" нурахад Монгол эрдэмтэн онцгой гавъяа байгуулж байна.
Ард түмэн шинжлэх ухааныг төдийлөн ойлгодоггүй. Биднээс маш цөөхөн нь динозаврын тухай мэдээлэлтэй, одоо ч тийм байна. Харин М.Болорцэцэгийн аав Монголын нэртэй палеонтлогич байсан нь палеонтлогийн шинжлэх ухааны ойлголтыг эртнээс авч байсантай холбоотой. Өнөөдөр тэр эрдэмтэн аавыгаа залгамжилжээ. Монгол улс ийнхүү ирээдүйн мэргэжилтэнгүй болох гэж байгаа нь тус улс динозаврын эртний олдвороор маш баялгийг харгалзан үзэхэд эмгэнэлтэй хэрэг гэж М.Болорцэцэг үздэг.
Монголоос эртний маш олон төрөл зүйлийн амьтны үлдэгдэл олддог. Дэлхийн өөр газруудад олдсон олдворуудыг цаг агаарын нөлөөгөөр алга болсон, гол усанд урсахаас эхлээд бүрэн бус, тарж бутарсан байдаг бол Монголын говиос олдсон динозаврууд ихэвчлэн бүтэн бөгөөд гайхалтай сайн хадгалагдсан байдаг нь учиртай. Динозаврын эртний оргил үед Монголын нутгийн зарим хэсэг нь аварга их элсэн цөл байсан байх гэж эрдэмтэд таамагладаг. Элсэн цөлд байх баянбүрдийг бараадаж динозаврууд амьдарч, ширүүн бороо юм уу борооны улирлаар нүсэр элсэн манхан гэнэт нурж, тэднийг богино хугацаанд булсанаар олон сая жил хадгалагдах үндэс болсон гэж үздэг.
Түүнчлэн говь нугаг яг тэр үеийнх шигээ алс холын тусгаарлагдсан нутаг хэвээр байгаа нь эртний олдворууд бүрэн бүтнээр хадгалагдахад сайнаар нөлөөлжээ. "Судалгаа хийгээд явж байхад нарны гэрэлд элснээс ясны үлдэгдэл цухуйж харагдах маш гайхалтай мэдрэмж төрдөг. Бид хоёр тонн жинтэй яс хүртэл гаргаж байсан" гэдгийг М.Болорцэцэг ярьж байна.
Тэрээр шинжлэх ухаанд зориулсан сайхан сэтгэгдлээрээ сургууль, музей байгуулж телевизийн сувгаар хүүхдүүдэд энэ сайхан мэдрэмжийг түгээх хүсэлтэй явдаг. Мөн Монголын динозавруудыг судлах нийгэмлэг байгуулжээ. Монгол оюутнуудад зориулсан судалгааны байр, экспедицийн машин тоног төхөөрөмжтэй нийгэмлэгийнхээ гавьяагаар олон залуусыг энэ салбарт хүсэл тэмүүлэлтэй болоход нөлөөлж, тэдэнд палеонтлогийн боловсрол олгохоор барууны нэр хүнд бүхий сургуульд сургахад тусалж байна.
Монголын палеонтлогачдын шинэ үе боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа М.Болорцэцэгт олон түмэн нь талархдаг байх. Энэ бүсгүй арван жилийн сурагчдыг багш нартай нь говь руу авч явж хамтарсан хайгуул хийхдээ ирээдүйн боловсон хүчнийхээ сонирхлыг төрүүлэх эрмэлзлэлтэй. Аялалд явахаар ирсэн хүүхдүүд динозаврын тухай ямар ч ойлголтгүй байдаг бөгөөд зарим нь галаар тургидаг луутай төстэй гэж боддог.
Монгол хэл дээрх динозаврын тухай хүүхдэд зориулсан нэг ч ном байдаггүй. Иймд М.Болорцэцэгийн аялалд явах боломжийг Монгол хүүхдүүд алдахыг хүсдэггүй аж. Ер нь бол хүүхдүүд төрөлхийн эрдэмтэд байдаг. Бидний авч явж, сургаж байгаа хүүхдүүдээс нэг хүүхэд л палеонтлогич болоход энэ ажлын хэрэг гарч байгаа нь тэр гэж М.Болорцэцэг ярьдаг.
Иймэрхүү сургалт эртний динозаврын чулуужсан үлдэгдлийг замбараагүй тонох явдлыг бууруулахад тустай гэдэгт тэр бас найддаг. Гэрийнх нь хажууханд байгаа эрдэнэсийн шинжлэх ухаанд оруулах гайхамшигтай хувь нэмрийг хүүхдүүд болон орон нутгийн иргэдэд зааж сургах нь монгол эрдэмтний хүсэл.
Гадныхны хувьд Монголыг зөвхөн динозаврын гайхамшигт олдворуудаар нь мэддэг. Гэтэл Монголчууд өөрсдөө үндэсний баялгаа тоож ойлгодоггүй. Энэ сэтгэхүйг М.Болорцэцэг өөрчилж Монголын палеонтлогийн музей байгуулахыг мөрөөддөг. Одоогоор мөрөөдөл нь биелэлээ олоход ойртсон бөгөөд зураг төслөө бэлдэж хөрөнгө хайх замдаа гарчээ. "Би Нью-Йорк хотноо докторын зэрэг хамгаалж байхдаа үзсэн Байгалийн түүхийн музейг үзээд үнэхээр гайхамшигтай сэтгэгдэл төрсөн. Яг тийм музей Монголдоо байгуулахыг хүсч байна".
Энэ бол бидний бахархал болсон М.Болорцэцэгийн хүсэл. Динозаврыг судалснаар дэлхий хэрхэн өөрчлөгдсөнийг судалж болно. Ингэснээрээ бид байгаль орчноо хэрхэн хамгаалах, хүн төрөлхтөний муу нөлөөг багасгах, амьтад устаж үгүй болохоос сэргийлэхэд нэмэртэй. Иймийн тулд эдгээр эрдэмтэд ажилладаг юм" гэдгийг "National Geohgraphic" онцолжээ.
М.Болорцэцэг нь Нью-Йоркийн Их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн гурав дахь хүүхэд Одоо эрдэм шинжилгээний ажлаа хийхийн зэрэгцээ Монтанагийн их сургуультай хамтран ажиллаж байна. М.Болорцэцэг нь 2008 оны олон улсын шинжлэх ухаанч таван эмэгтэйн нэгээр шалгарч байсан төдийгүй АНУ-д докторын зэрэг хамгаалснаас хойш шинжлэх ухааны хөгжил, дэвшлийг эх орондоо таниулахын төлөө уйгагүй зүтгэж яваагаараа Монголын бахархал болж байна.
Д.Ариун
Шагнал гардуулах ёслол ирэх зургадугаар сарын 8-нд АНУ-ын Нью-Йорк хотноо болох бөгөөд Монгол улсаас тус улсад суугаа ЭСЯ дээр хүндэтгэлийн хүлээн авалт зохион байгуулах гэхчилэн Монгол бүсгүйн амжилтыг хүндэтгэх олон арга хэмжээ болох сурагтай. Палеонтлогийн шинжлэх ухааны салбарт Монголын нүүрийг тахалж яваа М.Болорцэцэг өдгөө АНУ-ын Нью Йорк хотноо эрдэм шинжилгээний ажил хийдэг бөгөөд гэр бүлийн хамг амьдарч байна.
"National Geographic" М.Болорцэцэгийг зүгээр ч нэг шагналд тодорхойлчихоогүй юм. Дэлхий дээр динозаврын талаар монгол шиг их мэдээлэл өгч чадах газар цөөхөн. Монголын говь нутагт маш сайн хадгалагдсан эртний гүрвэлийн олдворын эрдэнэсийн авдар байдаг. Гэтэл энэ гайхамшгийг нээн илрүүлэх чадалтай Монголын палеонтлогичид өөрсдөө устаж үгүй болох дээрээ тулаад байгааг "National Geographic" онцолжээ. "Монголын палеонтлогийн шинжлэх ухааныг залгамжлах шинэ үеийн төлөөлөл бэлтгэгдээгүй байхад тэд эхнээсээ тэтгэврийн насандаа хүрээд байна.
М.Болоргоцэг Монголчуудыг палеонтлогийн салбарт уриалж байгаа нь олзуурхууштай хэрэг. Тэрээр 65-145 сая жилийн өмнө амьдарч байсан сээр нуруугаар мэргэшсэн бөгөөд экспедициэр говьд олон удаа аялсан. Энэ үедээ чулуужсан ясаар баялаг хэд хэдэн газрыг илрүүлж, өөрийн орны динозаврын цуглуулгийг баяжуулжээ. Түүний олдворууд нь Монголын палеонтлогийн шинэ үеийн оюутнуудын шохоорхлыг төрүүлж байна. Шинжлэх ухаан, олон нийтийн дунд боссон "хана" нурахад Монгол эрдэмтэн онцгой гавъяа байгуулж байна.
Ард түмэн шинжлэх ухааныг төдийлөн ойлгодоггүй. Биднээс маш цөөхөн нь динозаврын тухай мэдээлэлтэй, одоо ч тийм байна. Харин М.Болорцэцэгийн аав Монголын нэртэй палеонтлогич байсан нь палеонтлогийн шинжлэх ухааны ойлголтыг эртнээс авч байсантай холбоотой. Өнөөдөр тэр эрдэмтэн аавыгаа залгамжилжээ. Монгол улс ийнхүү ирээдүйн мэргэжилтэнгүй болох гэж байгаа нь тус улс динозаврын эртний олдвороор маш баялгийг харгалзан үзэхэд эмгэнэлтэй хэрэг гэж М.Болорцэцэг үздэг.
Монголоос эртний маш олон төрөл зүйлийн амьтны үлдэгдэл олддог. Дэлхийн өөр газруудад олдсон олдворуудыг цаг агаарын нөлөөгөөр алга болсон, гол усанд урсахаас эхлээд бүрэн бус, тарж бутарсан байдаг бол Монголын говиос олдсон динозаврууд ихэвчлэн бүтэн бөгөөд гайхалтай сайн хадгалагдсан байдаг нь учиртай. Динозаврын эртний оргил үед Монголын нутгийн зарим хэсэг нь аварга их элсэн цөл байсан байх гэж эрдэмтэд таамагладаг. Элсэн цөлд байх баянбүрдийг бараадаж динозаврууд амьдарч, ширүүн бороо юм уу борооны улирлаар нүсэр элсэн манхан гэнэт нурж, тэднийг богино хугацаанд булсанаар олон сая жил хадгалагдах үндэс болсон гэж үздэг.
Түүнчлэн говь нугаг яг тэр үеийнх шигээ алс холын тусгаарлагдсан нутаг хэвээр байгаа нь эртний олдворууд бүрэн бүтнээр хадгалагдахад сайнаар нөлөөлжээ. "Судалгаа хийгээд явж байхад нарны гэрэлд элснээс ясны үлдэгдэл цухуйж харагдах маш гайхалтай мэдрэмж төрдөг. Бид хоёр тонн жинтэй яс хүртэл гаргаж байсан" гэдгийг М.Болорцэцэг ярьж байна.
Тэрээр шинжлэх ухаанд зориулсан сайхан сэтгэгдлээрээ сургууль, музей байгуулж телевизийн сувгаар хүүхдүүдэд энэ сайхан мэдрэмжийг түгээх хүсэлтэй явдаг. Мөн Монголын динозавруудыг судлах нийгэмлэг байгуулжээ. Монгол оюутнуудад зориулсан судалгааны байр, экспедицийн машин тоног төхөөрөмжтэй нийгэмлэгийнхээ гавьяагаар олон залуусыг энэ салбарт хүсэл тэмүүлэлтэй болоход нөлөөлж, тэдэнд палеонтлогийн боловсрол олгохоор барууны нэр хүнд бүхий сургуульд сургахад тусалж байна.
Монголын палеонтлогачдын шинэ үе боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа М.Болорцэцэгт олон түмэн нь талархдаг байх. Энэ бүсгүй арван жилийн сурагчдыг багш нартай нь говь руу авч явж хамтарсан хайгуул хийхдээ ирээдүйн боловсон хүчнийхээ сонирхлыг төрүүлэх эрмэлзлэлтэй. Аялалд явахаар ирсэн хүүхдүүд динозаврын тухай ямар ч ойлголтгүй байдаг бөгөөд зарим нь галаар тургидаг луутай төстэй гэж боддог.
Монгол хэл дээрх динозаврын тухай хүүхдэд зориулсан нэг ч ном байдаггүй. Иймд М.Болорцэцэгийн аялалд явах боломжийг Монгол хүүхдүүд алдахыг хүсдэггүй аж. Ер нь бол хүүхдүүд төрөлхийн эрдэмтэд байдаг. Бидний авч явж, сургаж байгаа хүүхдүүдээс нэг хүүхэд л палеонтлогич болоход энэ ажлын хэрэг гарч байгаа нь тэр гэж М.Болорцэцэг ярьдаг.
Иймэрхүү сургалт эртний динозаврын чулуужсан үлдэгдлийг замбараагүй тонох явдлыг бууруулахад тустай гэдэгт тэр бас найддаг. Гэрийнх нь хажууханд байгаа эрдэнэсийн шинжлэх ухаанд оруулах гайхамшигтай хувь нэмрийг хүүхдүүд болон орон нутгийн иргэдэд зааж сургах нь монгол эрдэмтний хүсэл.
Гадныхны хувьд Монголыг зөвхөн динозаврын гайхамшигт олдворуудаар нь мэддэг. Гэтэл Монголчууд өөрсдөө үндэсний баялгаа тоож ойлгодоггүй. Энэ сэтгэхүйг М.Болорцэцэг өөрчилж Монголын палеонтлогийн музей байгуулахыг мөрөөддөг. Одоогоор мөрөөдөл нь биелэлээ олоход ойртсон бөгөөд зураг төслөө бэлдэж хөрөнгө хайх замдаа гарчээ. "Би Нью-Йорк хотноо докторын зэрэг хамгаалж байхдаа үзсэн Байгалийн түүхийн музейг үзээд үнэхээр гайхамшигтай сэтгэгдэл төрсөн. Яг тийм музей Монголдоо байгуулахыг хүсч байна".
Энэ бол бидний бахархал болсон М.Болорцэцэгийн хүсэл. Динозаврыг судалснаар дэлхий хэрхэн өөрчлөгдсөнийг судалж болно. Ингэснээрээ бид байгаль орчноо хэрхэн хамгаалах, хүн төрөлхтөний муу нөлөөг багасгах, амьтад устаж үгүй болохоос сэргийлэхэд нэмэртэй. Иймийн тулд эдгээр эрдэмтэд ажилладаг юм" гэдгийг "National Geohgraphic" онцолжээ.
М.Болорцэцэг нь Нью-Йоркийн Их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд нэрт палеонтлогич Ч.Минжингийн гурав дахь хүүхэд Одоо эрдэм шинжилгээний ажлаа хийхийн зэрэгцээ Монтанагийн их сургуультай хамтран ажиллаж байна. М.Болорцэцэг нь 2008 оны олон улсын шинжлэх ухаанч таван эмэгтэйн нэгээр шалгарч байсан төдийгүй АНУ-д докторын зэрэг хамгаалснаас хойш шинжлэх ухааны хөгжил, дэвшлийг эх орондоо таниулахын төлөө уйгагүй зүтгэж яваагаараа Монголын бахархал болж байна.
Д.Ариун