XIII зууны эхээр Тэмүүжин тархай бутархай олон Монгол аймгийг нэгтгэн, Их Монгол улсыг байгуулаад гуравдугаар жарны хөхөгчин үхэр жилийн өвлийн сүүл сарын эцэс, улаан барс жилийн хаврын тэргүүн сарын шинэ дээр хаан ширээнд суух ёслол болсон. Тэр үеэр Их Монгол улсын нэгдсэн төрийг нээсэн баярыг шинэ оноо хавар тэмдэглэдэг дорно дахины ихэнх ард түмний нийтлэг ёсоор журамлан, цагаан сарыг намраас хаврын эхэнд албан ёсоор шилжүүлэн хамтатган тэмдэглэсэн байна. Ийнхүү улаан барс жил (1206 он) -ээс эхлэн цагаан сарыг хавар ёсолдог болжээ.
Дашрамд дурдахад Чингис хаан хавар хийсэн анхны цагаан сарын баяраар өөрийн 88 гавъяатныг шагнаж байжээ.
Хөөргийг шинжиж сонгох арга
Эртнээс эдэлж хэрэглэж ирсэн үнэт өв соёлын нэгээхэн хэсэг бол хөөрөг. Хөөргийг таньж мэдэж чаддаггүйгээс болж хуурамч бүтээгдэхүүн авах тохиолдол элбэг гардаг. Тиймээс хөөргөний хэр зэрэг эртний эд болохыг танихдаа амсар болон мөрийг нь заавал хараарай.
Жишээ нь, мөрний хээг имэрч үзээд хурц байх юм бол орчин цагийнх, харин мөлгөр байвал эртнийх гэж ялгах хэрэгтэй. Мөн хэдэн мөртэйгээс хамаарч үнэ цэнэ нь тодорхойлогдоно. Харин хэр чанартай сайн хөөрөг болохыг ухалтаар нь мэдэж болно. Эцэст нь та үнэхээр үнэт чулуугаар хийсэн эсэхийг шалгахад буруудахгүй байх. Хаш чулуу гэхэд л сүүн цагаан өнгөтэй хүндэвтэр байдаг.
Хөөргийг мөрөөр нь их, бага, дунд гарын гэж ангилдаг. Дөрвөн мөртэй нь бага гарын, зургаан мөртэй нь дунд гарын, найман мөртэй нь их гарын хөөрөг болдог. Мөр нь хээтэй байх бөгөөд хээ нь олон янз байна. Сонирхуулж хэлэхэд, том хэмжээтэй хөөрөг мөртэй байвал илүү үнэд хүрдэг байна.
Халбагыг нь алт, мөнгө, зэс, яс зэргээр хийж болно. Гэхдээ хамгийн гол нь хугарсан байна уу, хөдөлгөөн орсон эсэхийг сайтар шалгаж үзэх хэрэгтэй.
Ухалт гэдэг нь хөөрөгний дотор хэсгийг хэлдэг ба ухалт сайтай хөөрөгний дотор тал гэрэлд сайн харагддаг. Мөн ухалт хэр сайн болсныг жингээр нь мэдэж болно. Учир нь ухалт сайтай хөөрөг хөнгөн байдаг ажээ.
Монголчууд эрт үеэс янз бүрийн хэлбэр хийцтэй, үнэт чулуун хөөрөг эдэлж хэрэглэн, уламжлалт баяр ёслол цагаан сараар золгох, уулзаж учрахдаа хөөрөг зөрүүлэн мэндчилсээр иржээ. Хөөрөг зөрүүлэх ёс нь өөр хоорондоо муу санаагүйн сэтгэлээ илчилж буйн нэг илэрхийлэл болдог. Хөөрөг нь Монголчуудын харилцааны уламжлал хэрэглүүр төдийгүй, түүх угсаатны болон эрдэс зүйн шинжлэх ухааны судалгаанд чухал ач холбогдолтой, оюун санааны болон урлаг, соёлын уламжлалт бүтээлийн нэг юм. Эртний үнэт хөөрөгнөөс жишээ болгон сонирхуулъя.
Гартаам хөөргийг Чингисийн үед хэрэглэдэг байжээ
Эрээн судалтай нэгэн зүйлийн гоёмсог чулуун хөөргийг гартаам /гартамэн/ гэнэ. Гартаам хөөргийг урьд зөвхөн хаан, хатан хүмүүс барьдаг байжээ. Хэмжээгээрээ том, дунд, жижиг гарын гэж байдаг. Том гарын гартаам хөөрөг нь атганд дөнгөж багтахуйц, мөрөндөө 8, 6, 3 гэсэн үелсэн чанарын тэмдэгтэй ч байх нь бий.
Эзэн Чингисийн үед гарсан гэх бөгөөд одоо хүртэл энэ тэмдэг нь уг хөөрөгний чанарын баталгаа болдог.
Гартаам хөөргийг биедээ байнга авч явах ёстой аж. Энэхүү чулуу эрүүл мэндэд тустай, бэртэл гэмтлээс хамгаалдаг, мөн саа өвчин туссан хүнд тус болдог аж. Бие махбодийг сэргээн төлжүүлж, үүсгэлийг дуудагч гартаам гэдэг. Хар хөл, хорлолоос хамгаална ч гэж үздэг. Монголчууд гартаамыг хүний дотоод энерги илчийг нэмэгдүүлдэг, хүний өөрөө өөртөө итгэх итгэлийг бадраадаг хэмээн үздэг байна.
Хаш хөөрөг энх тунх, амар амгаланг илэрхийлдэг
Ихэнх томчуудын нүнжгийг илтгэдэг хаш хөөрөг хэр зэрэг цагаан өнгөтэйгөөсөө шалтгаалан үнэ ханш нь тодорхойлогдоно. Учир нь хаш хөөргүүд нь газрын өнгөн хөрсөн дээрх хашаар хийгдсэн байдаг болохоор агаар салхинд элэгдсэндээ ч тэр үү, төдийлөн тод цагаан байдаггүй. Хэдий чинээ газрын гүнд байх тусмаа хашийн өнгө улам цагаан байх тул өнгөөр нь хөөрөгний ханшийг тогтоодог нь зүйн хэрэг аж. Гэвч хаш хөөрөг нь удах, элэгдэх тусмаа улам өнгөтэй гөлгөр болдог байна.
Хаш хөөргийг бэртсэн ясыг бороолоход сайн, амь насанд тустай, энх тунх, амгалан тайван байлгахад зориулагдсан ч гэдэг. Хаш хөөрөгтэй хүн эзэн дээдэст үнэнч байдаг гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёр бие биедээ үнэнч байх ариун журам сахихад хаш хөөргийг тустай гэлцдэг.
Манан хөөрөг 36 төрөл байдаг
Найрлагандаа элдэв язгуур махбодийн бага зэргийн хольцтой, далд талст болрыг мана гэнэ. Мана нь ихэвчлэн галт уулын суурилаг чулуунд анх бүрэлдэн тогтжээ. Орсоор хальцедон гэдэг. Гэрэл тусгахад нэвт гэрэлтэх бөгөөд томруулагч дурангаар ажвал цахиурын нэн нарийн ширхэгт талстлагаас тогтсон нь мэдрэгддэг.
Мана гэр бүлийн аз жаргалыг хамгаална. Дээдсийн уур хилэнг намжаана. Шар мана солиорлоос хамгаалдаг бол хар мана тэргүүлэгчдийг тэтгэнэ, мөн хүний хүслийг бүтээнэ. Ногоон манын найрлаганд бага зэрэг дицийн хольц орсноос маргад ногоон өнгөтэй болжээ.
Хуучны эмийн сударт мана, ялангуяа алаг маныг саа, үе мөч, татах өвчинг анагаахад тустай хэмээн үздэг. Найрлаган дахь холциос хамаарч олон төрлийн мана бий болсон ба 36 төрлийн мана байдаг ажээ.
Дашрамд дурдахад Чингис хаан хавар хийсэн анхны цагаан сарын баяраар өөрийн 88 гавъяатныг шагнаж байжээ.
Хөөргийг шинжиж сонгох арга
Эртнээс эдэлж хэрэглэж ирсэн үнэт өв соёлын нэгээхэн хэсэг бол хөөрөг. Хөөргийг таньж мэдэж чаддаггүйгээс болж хуурамч бүтээгдэхүүн авах тохиолдол элбэг гардаг. Тиймээс хөөргөний хэр зэрэг эртний эд болохыг танихдаа амсар болон мөрийг нь заавал хараарай.
Жишээ нь, мөрний хээг имэрч үзээд хурц байх юм бол орчин цагийнх, харин мөлгөр байвал эртнийх гэж ялгах хэрэгтэй. Мөн хэдэн мөртэйгээс хамаарч үнэ цэнэ нь тодорхойлогдоно. Харин хэр чанартай сайн хөөрөг болохыг ухалтаар нь мэдэж болно. Эцэст нь та үнэхээр үнэт чулуугаар хийсэн эсэхийг шалгахад буруудахгүй байх. Хаш чулуу гэхэд л сүүн цагаан өнгөтэй хүндэвтэр байдаг.
Хөөргийг мөрөөр нь их, бага, дунд гарын гэж ангилдаг. Дөрвөн мөртэй нь бага гарын, зургаан мөртэй нь дунд гарын, найман мөртэй нь их гарын хөөрөг болдог. Мөр нь хээтэй байх бөгөөд хээ нь олон янз байна. Сонирхуулж хэлэхэд, том хэмжээтэй хөөрөг мөртэй байвал илүү үнэд хүрдэг байна.
Халбагыг нь алт, мөнгө, зэс, яс зэргээр хийж болно. Гэхдээ хамгийн гол нь хугарсан байна уу, хөдөлгөөн орсон эсэхийг сайтар шалгаж үзэх хэрэгтэй.
Ухалт гэдэг нь хөөрөгний дотор хэсгийг хэлдэг ба ухалт сайтай хөөрөгний дотор тал гэрэлд сайн харагддаг. Мөн ухалт хэр сайн болсныг жингээр нь мэдэж болно. Учир нь ухалт сайтай хөөрөг хөнгөн байдаг ажээ.
Монголчууд эрт үеэс янз бүрийн хэлбэр хийцтэй, үнэт чулуун хөөрөг эдэлж хэрэглэн, уламжлалт баяр ёслол цагаан сараар золгох, уулзаж учрахдаа хөөрөг зөрүүлэн мэндчилсээр иржээ. Хөөрөг зөрүүлэх ёс нь өөр хоорондоо муу санаагүйн сэтгэлээ илчилж буйн нэг илэрхийлэл болдог. Хөөрөг нь Монголчуудын харилцааны уламжлал хэрэглүүр төдийгүй, түүх угсаатны болон эрдэс зүйн шинжлэх ухааны судалгаанд чухал ач холбогдолтой, оюун санааны болон урлаг, соёлын уламжлалт бүтээлийн нэг юм. Эртний үнэт хөөрөгнөөс жишээ болгон сонирхуулъя.
Гартаам хөөргийг Чингисийн үед хэрэглэдэг байжээ
Эрээн судалтай нэгэн зүйлийн гоёмсог чулуун хөөргийг гартаам /гартамэн/ гэнэ. Гартаам хөөргийг урьд зөвхөн хаан, хатан хүмүүс барьдаг байжээ. Хэмжээгээрээ том, дунд, жижиг гарын гэж байдаг. Том гарын гартаам хөөрөг нь атганд дөнгөж багтахуйц, мөрөндөө 8, 6, 3 гэсэн үелсэн чанарын тэмдэгтэй ч байх нь бий.
Эзэн Чингисийн үед гарсан гэх бөгөөд одоо хүртэл энэ тэмдэг нь уг хөөрөгний чанарын баталгаа болдог.
Гартаам хөөргийг биедээ байнга авч явах ёстой аж. Энэхүү чулуу эрүүл мэндэд тустай, бэртэл гэмтлээс хамгаалдаг, мөн саа өвчин туссан хүнд тус болдог аж. Бие махбодийг сэргээн төлжүүлж, үүсгэлийг дуудагч гартаам гэдэг. Хар хөл, хорлолоос хамгаална ч гэж үздэг. Монголчууд гартаамыг хүний дотоод энерги илчийг нэмэгдүүлдэг, хүний өөрөө өөртөө итгэх итгэлийг бадраадаг хэмээн үздэг байна.
Хаш хөөрөг энх тунх, амар амгаланг илэрхийлдэг
Ихэнх томчуудын нүнжгийг илтгэдэг хаш хөөрөг хэр зэрэг цагаан өнгөтэйгөөсөө шалтгаалан үнэ ханш нь тодорхойлогдоно. Учир нь хаш хөөргүүд нь газрын өнгөн хөрсөн дээрх хашаар хийгдсэн байдаг болохоор агаар салхинд элэгдсэндээ ч тэр үү, төдийлөн тод цагаан байдаггүй. Хэдий чинээ газрын гүнд байх тусмаа хашийн өнгө улам цагаан байх тул өнгөөр нь хөөрөгний ханшийг тогтоодог нь зүйн хэрэг аж. Гэвч хаш хөөрөг нь удах, элэгдэх тусмаа улам өнгөтэй гөлгөр болдог байна.
Хаш хөөргийг бэртсэн ясыг бороолоход сайн, амь насанд тустай, энх тунх, амгалан тайван байлгахад зориулагдсан ч гэдэг. Хаш хөөрөгтэй хүн эзэн дээдэст үнэнч байдаг гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёр бие биедээ үнэнч байх ариун журам сахихад хаш хөөргийг тустай гэлцдэг.
Манан хөөрөг 36 төрөл байдаг
Найрлагандаа элдэв язгуур махбодийн бага зэргийн хольцтой, далд талст болрыг мана гэнэ. Мана нь ихэвчлэн галт уулын суурилаг чулуунд анх бүрэлдэн тогтжээ. Орсоор хальцедон гэдэг. Гэрэл тусгахад нэвт гэрэлтэх бөгөөд томруулагч дурангаар ажвал цахиурын нэн нарийн ширхэгт талстлагаас тогтсон нь мэдрэгддэг.
Мана гэр бүлийн аз жаргалыг хамгаална. Дээдсийн уур хилэнг намжаана. Шар мана солиорлоос хамгаалдаг бол хар мана тэргүүлэгчдийг тэтгэнэ, мөн хүний хүслийг бүтээнэ. Ногоон манын найрлаганд бага зэрэг дицийн хольц орсноос маргад ногоон өнгөтэй болжээ.
Хуучны эмийн сударт мана, ялангуяа алаг маныг саа, үе мөч, татах өвчинг анагаахад тустай хэмээн үздэг. Найрлаган дахь холциос хамаарч олон төрлийн мана бий болсон ба 36 төрлийн мана байдаг ажээ.
XIII зууны эхээр Тэмүүжин тархай бутархай олон Монгол аймгийг нэгтгэн, Их Монгол улсыг байгуулаад гуравдугаар жарны хөхөгчин үхэр жилийн өвлийн сүүл сарын эцэс, улаан барс жилийн хаврын тэргүүн сарын шинэ дээр хаан ширээнд суух ёслол болсон. Тэр үеэр Их Монгол улсын нэгдсэн төрийг нээсэн баярыг шинэ оноо хавар тэмдэглэдэг дорно дахины ихэнх ард түмний нийтлэг ёсоор журамлан, цагаан сарыг намраас хаврын эхэнд албан ёсоор шилжүүлэн хамтатган тэмдэглэсэн байна. Ийнхүү улаан барс жил (1206 он) -ээс эхлэн цагаан сарыг хавар ёсолдог болжээ.
Дашрамд дурдахад Чингис хаан хавар хийсэн анхны цагаан сарын баяраар өөрийн 88 гавъяатныг шагнаж байжээ.
Хөөргийг шинжиж сонгох арга
Эртнээс эдэлж хэрэглэж ирсэн үнэт өв соёлын нэгээхэн хэсэг бол хөөрөг. Хөөргийг таньж мэдэж чаддаггүйгээс болж хуурамч бүтээгдэхүүн авах тохиолдол элбэг гардаг. Тиймээс хөөргөний хэр зэрэг эртний эд болохыг танихдаа амсар болон мөрийг нь заавал хараарай.
Жишээ нь, мөрний хээг имэрч үзээд хурц байх юм бол орчин цагийнх, харин мөлгөр байвал эртнийх гэж ялгах хэрэгтэй. Мөн хэдэн мөртэйгээс хамаарч үнэ цэнэ нь тодорхойлогдоно. Харин хэр чанартай сайн хөөрөг болохыг ухалтаар нь мэдэж болно. Эцэст нь та үнэхээр үнэт чулуугаар хийсэн эсэхийг шалгахад буруудахгүй байх. Хаш чулуу гэхэд л сүүн цагаан өнгөтэй хүндэвтэр байдаг.
Хөөргийг мөрөөр нь их, бага, дунд гарын гэж ангилдаг. Дөрвөн мөртэй нь бага гарын, зургаан мөртэй нь дунд гарын, найман мөртэй нь их гарын хөөрөг болдог. Мөр нь хээтэй байх бөгөөд хээ нь олон янз байна. Сонирхуулж хэлэхэд, том хэмжээтэй хөөрөг мөртэй байвал илүү үнэд хүрдэг байна.
Халбагыг нь алт, мөнгө, зэс, яс зэргээр хийж болно. Гэхдээ хамгийн гол нь хугарсан байна уу, хөдөлгөөн орсон эсэхийг сайтар шалгаж үзэх хэрэгтэй.
Ухалт гэдэг нь хөөрөгний дотор хэсгийг хэлдэг ба ухалт сайтай хөөрөгний дотор тал гэрэлд сайн харагддаг. Мөн ухалт хэр сайн болсныг жингээр нь мэдэж болно. Учир нь ухалт сайтай хөөрөг хөнгөн байдаг ажээ.
Монголчууд эрт үеэс янз бүрийн хэлбэр хийцтэй, үнэт чулуун хөөрөг эдэлж хэрэглэн, уламжлалт баяр ёслол цагаан сараар золгох, уулзаж учрахдаа хөөрөг зөрүүлэн мэндчилсээр иржээ. Хөөрөг зөрүүлэх ёс нь өөр хоорондоо муу санаагүйн сэтгэлээ илчилж буйн нэг илэрхийлэл болдог. Хөөрөг нь Монголчуудын харилцааны уламжлал хэрэглүүр төдийгүй, түүх угсаатны болон эрдэс зүйн шинжлэх ухааны судалгаанд чухал ач холбогдолтой, оюун санааны болон урлаг, соёлын уламжлалт бүтээлийн нэг юм. Эртний үнэт хөөрөгнөөс жишээ болгон сонирхуулъя.
Гартаам хөөргийг Чингисийн үед хэрэглэдэг байжээ
Эрээн судалтай нэгэн зүйлийн гоёмсог чулуун хөөргийг гартаам /гартамэн/ гэнэ. Гартаам хөөргийг урьд зөвхөн хаан, хатан хүмүүс барьдаг байжээ. Хэмжээгээрээ том, дунд, жижиг гарын гэж байдаг. Том гарын гартаам хөөрөг нь атганд дөнгөж багтахуйц, мөрөндөө 8, 6, 3 гэсэн үелсэн чанарын тэмдэгтэй ч байх нь бий.
Эзэн Чингисийн үед гарсан гэх бөгөөд одоо хүртэл энэ тэмдэг нь уг хөөрөгний чанарын баталгаа болдог.
Гартаам хөөргийг биедээ байнга авч явах ёстой аж. Энэхүү чулуу эрүүл мэндэд тустай, бэртэл гэмтлээс хамгаалдаг, мөн саа өвчин туссан хүнд тус болдог аж. Бие махбодийг сэргээн төлжүүлж, үүсгэлийг дуудагч гартаам гэдэг. Хар хөл, хорлолоос хамгаална ч гэж үздэг. Монголчууд гартаамыг хүний дотоод энерги илчийг нэмэгдүүлдэг, хүний өөрөө өөртөө итгэх итгэлийг бадраадаг хэмээн үздэг байна.
Хаш хөөрөг энх тунх, амар амгаланг илэрхийлдэг
Ихэнх томчуудын нүнжгийг илтгэдэг хаш хөөрөг хэр зэрэг цагаан өнгөтэйгөөсөө шалтгаалан үнэ ханш нь тодорхойлогдоно. Учир нь хаш хөөргүүд нь газрын өнгөн хөрсөн дээрх хашаар хийгдсэн байдаг болохоор агаар салхинд элэгдсэндээ ч тэр үү, төдийлөн тод цагаан байдаггүй. Хэдий чинээ газрын гүнд байх тусмаа хашийн өнгө улам цагаан байх тул өнгөөр нь хөөрөгний ханшийг тогтоодог нь зүйн хэрэг аж. Гэвч хаш хөөрөг нь удах, элэгдэх тусмаа улам өнгөтэй гөлгөр болдог байна.
Хаш хөөргийг бэртсэн ясыг бороолоход сайн, амь насанд тустай, энх тунх, амгалан тайван байлгахад зориулагдсан ч гэдэг. Хаш хөөрөгтэй хүн эзэн дээдэст үнэнч байдаг гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёр бие биедээ үнэнч байх ариун журам сахихад хаш хөөргийг тустай гэлцдэг.
Манан хөөрөг 36 төрөл байдаг
Найрлагандаа элдэв язгуур махбодийн бага зэргийн хольцтой, далд талст болрыг мана гэнэ. Мана нь ихэвчлэн галт уулын суурилаг чулуунд анх бүрэлдэн тогтжээ. Орсоор хальцедон гэдэг. Гэрэл тусгахад нэвт гэрэлтэх бөгөөд томруулагч дурангаар ажвал цахиурын нэн нарийн ширхэгт талстлагаас тогтсон нь мэдрэгддэг.
Мана гэр бүлийн аз жаргалыг хамгаална. Дээдсийн уур хилэнг намжаана. Шар мана солиорлоос хамгаалдаг бол хар мана тэргүүлэгчдийг тэтгэнэ, мөн хүний хүслийг бүтээнэ. Ногоон манын найрлаганд бага зэрэг дицийн хольц орсноос маргад ногоон өнгөтэй болжээ.
Хуучны эмийн сударт мана, ялангуяа алаг маныг саа, үе мөч, татах өвчинг анагаахад тустай хэмээн үздэг. Найрлаган дахь холциос хамаарч олон төрлийн мана бий болсон ба 36 төрлийн мана байдаг ажээ.
Дашрамд дурдахад Чингис хаан хавар хийсэн анхны цагаан сарын баяраар өөрийн 88 гавъяатныг шагнаж байжээ.
Хөөргийг шинжиж сонгох арга
Эртнээс эдэлж хэрэглэж ирсэн үнэт өв соёлын нэгээхэн хэсэг бол хөөрөг. Хөөргийг таньж мэдэж чаддаггүйгээс болж хуурамч бүтээгдэхүүн авах тохиолдол элбэг гардаг. Тиймээс хөөргөний хэр зэрэг эртний эд болохыг танихдаа амсар болон мөрийг нь заавал хараарай.
Жишээ нь, мөрний хээг имэрч үзээд хурц байх юм бол орчин цагийнх, харин мөлгөр байвал эртнийх гэж ялгах хэрэгтэй. Мөн хэдэн мөртэйгээс хамаарч үнэ цэнэ нь тодорхойлогдоно. Харин хэр чанартай сайн хөөрөг болохыг ухалтаар нь мэдэж болно. Эцэст нь та үнэхээр үнэт чулуугаар хийсэн эсэхийг шалгахад буруудахгүй байх. Хаш чулуу гэхэд л сүүн цагаан өнгөтэй хүндэвтэр байдаг.
Хөөргийг мөрөөр нь их, бага, дунд гарын гэж ангилдаг. Дөрвөн мөртэй нь бага гарын, зургаан мөртэй нь дунд гарын, найман мөртэй нь их гарын хөөрөг болдог. Мөр нь хээтэй байх бөгөөд хээ нь олон янз байна. Сонирхуулж хэлэхэд, том хэмжээтэй хөөрөг мөртэй байвал илүү үнэд хүрдэг байна.
Халбагыг нь алт, мөнгө, зэс, яс зэргээр хийж болно. Гэхдээ хамгийн гол нь хугарсан байна уу, хөдөлгөөн орсон эсэхийг сайтар шалгаж үзэх хэрэгтэй.
Ухалт гэдэг нь хөөрөгний дотор хэсгийг хэлдэг ба ухалт сайтай хөөрөгний дотор тал гэрэлд сайн харагддаг. Мөн ухалт хэр сайн болсныг жингээр нь мэдэж болно. Учир нь ухалт сайтай хөөрөг хөнгөн байдаг ажээ.
Монголчууд эрт үеэс янз бүрийн хэлбэр хийцтэй, үнэт чулуун хөөрөг эдэлж хэрэглэн, уламжлалт баяр ёслол цагаан сараар золгох, уулзаж учрахдаа хөөрөг зөрүүлэн мэндчилсээр иржээ. Хөөрөг зөрүүлэх ёс нь өөр хоорондоо муу санаагүйн сэтгэлээ илчилж буйн нэг илэрхийлэл болдог. Хөөрөг нь Монголчуудын харилцааны уламжлал хэрэглүүр төдийгүй, түүх угсаатны болон эрдэс зүйн шинжлэх ухааны судалгаанд чухал ач холбогдолтой, оюун санааны болон урлаг, соёлын уламжлалт бүтээлийн нэг юм. Эртний үнэт хөөрөгнөөс жишээ болгон сонирхуулъя.
Гартаам хөөргийг Чингисийн үед хэрэглэдэг байжээ
Эрээн судалтай нэгэн зүйлийн гоёмсог чулуун хөөргийг гартаам /гартамэн/ гэнэ. Гартаам хөөргийг урьд зөвхөн хаан, хатан хүмүүс барьдаг байжээ. Хэмжээгээрээ том, дунд, жижиг гарын гэж байдаг. Том гарын гартаам хөөрөг нь атганд дөнгөж багтахуйц, мөрөндөө 8, 6, 3 гэсэн үелсэн чанарын тэмдэгтэй ч байх нь бий.
Эзэн Чингисийн үед гарсан гэх бөгөөд одоо хүртэл энэ тэмдэг нь уг хөөрөгний чанарын баталгаа болдог.
Гартаам хөөргийг биедээ байнга авч явах ёстой аж. Энэхүү чулуу эрүүл мэндэд тустай, бэртэл гэмтлээс хамгаалдаг, мөн саа өвчин туссан хүнд тус болдог аж. Бие махбодийг сэргээн төлжүүлж, үүсгэлийг дуудагч гартаам гэдэг. Хар хөл, хорлолоос хамгаална ч гэж үздэг. Монголчууд гартаамыг хүний дотоод энерги илчийг нэмэгдүүлдэг, хүний өөрөө өөртөө итгэх итгэлийг бадраадаг хэмээн үздэг байна.
Хаш хөөрөг энх тунх, амар амгаланг илэрхийлдэг
Ихэнх томчуудын нүнжгийг илтгэдэг хаш хөөрөг хэр зэрэг цагаан өнгөтэйгөөсөө шалтгаалан үнэ ханш нь тодорхойлогдоно. Учир нь хаш хөөргүүд нь газрын өнгөн хөрсөн дээрх хашаар хийгдсэн байдаг болохоор агаар салхинд элэгдсэндээ ч тэр үү, төдийлөн тод цагаан байдаггүй. Хэдий чинээ газрын гүнд байх тусмаа хашийн өнгө улам цагаан байх тул өнгөөр нь хөөрөгний ханшийг тогтоодог нь зүйн хэрэг аж. Гэвч хаш хөөрөг нь удах, элэгдэх тусмаа улам өнгөтэй гөлгөр болдог байна.
Хаш хөөргийг бэртсэн ясыг бороолоход сайн, амь насанд тустай, энх тунх, амгалан тайван байлгахад зориулагдсан ч гэдэг. Хаш хөөрөгтэй хүн эзэн дээдэст үнэнч байдаг гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёр бие биедээ үнэнч байх ариун журам сахихад хаш хөөргийг тустай гэлцдэг.
Манан хөөрөг 36 төрөл байдаг
Найрлагандаа элдэв язгуур махбодийн бага зэргийн хольцтой, далд талст болрыг мана гэнэ. Мана нь ихэвчлэн галт уулын суурилаг чулуунд анх бүрэлдэн тогтжээ. Орсоор хальцедон гэдэг. Гэрэл тусгахад нэвт гэрэлтэх бөгөөд томруулагч дурангаар ажвал цахиурын нэн нарийн ширхэгт талстлагаас тогтсон нь мэдрэгддэг.
Мана гэр бүлийн аз жаргалыг хамгаална. Дээдсийн уур хилэнг намжаана. Шар мана солиорлоос хамгаалдаг бол хар мана тэргүүлэгчдийг тэтгэнэ, мөн хүний хүслийг бүтээнэ. Ногоон манын найрлаганд бага зэрэг дицийн хольц орсноос маргад ногоон өнгөтэй болжээ.
Хуучны эмийн сударт мана, ялангуяа алаг маныг саа, үе мөч, татах өвчинг анагаахад тустай хэмээн үздэг. Найрлаган дахь холциос хамаарч олон төрлийн мана бий болсон ба 36 төрлийн мана байдаг ажээ.