ДЭМБ хоёр жилд нэг удаа дэлхийн хамгийн тулгамдаж байгаа цэвэр усны асуудлын талаар дүгнэлт гаргадаг.
Ингэхдээ энэ жилийн хамгийн түгшээж байгаа хамгийн бохирдолтой долоон голыг тодруулжээ. Дээр нь Улаанбаатар хотын хүн амын 90 хувь нь ундаалдаг Туул голыг хамгийн бохирдолтой голоор тодруулсан байна.
1.Кутарум гол
Жакартагийн нийслэлийн хажуугаар урсах зөөлөн урсгалтай Кутарум гол нь Индонезийн Джава баратийн хамгийн том гол бөгөөд 272 км-н урттай. Индонезийн усжуулалтын эх болсон энэхүү гол нь орон нутгийн оршин суугчдын усны гол хэрэгцээг хангадаг юм. Бохирдсон ус, хогны цуглуулга болсон энэхүү голоос литр ус авах нь загас барихаас ч хүндрэлтэй зүйл болоод байгаа гэнэ. Кутарум гол нь есөн сая айл өрхийн хог болон зуу зуун үйлдвэрийн хог хаягдлаар дүүрээд байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн ихээр бохирдсон гол аж.
2.Австралийн Кинг гол
Австралийн Кинг гол нь уул уурхайн үйл ажиллагаанаас болж ихээр бохирдсон байна. Одоогоор энэхүү голын 89 хувь нь химийн бохирдлын уршгаар устаж урсахаа больсон байна.
3. Италийн Сарно гол
Италийн Сарно гол нь Напле хотын урд хэсгээр урсдаг юм. Сүүлийн үед ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдлаас болж ихээр бохирдох болжээ. Одоо 90 хувь нь урсахаа больсон байна.
4. Америкийн Мисиссиппи гол
Америкийн Мисиссипи гол нь Америкийн байгаль экологийн үндэс гэгддэг. Энэ нь Америк тивийн 40 хувийг эзэлдэг. Гэтэл жил бүр 1.5 сая шоо метр азотын бохирдол Мексикийн хоолойгоор орж ирдэг болсоноос хойш усны ихэнхи хувь нь ямар ч хэрэгцээгүй болсон байна.
5. Монголын Туул гол
Монголчууд энэхүү голоо хамгийн урт настай хэмээн нэрийддэг. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын иргэдийн 90 хувийг цэвэр усаар тэтгэж ирсэн Туул гол 2005-2010 онуудад хоёр удаа ширгэж байсан удаатай. Энэхүү гол ДЭМБ-ын хамгийн их бохирдсон голд анх удаа нэрлэж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд Туул голд загас маш их ховордож байгаа, усны агууламж маш их бохирдсон гэж дүгнэсэн байна.
6. Энэтхэгийн Ганг гол
Хиндичүүдийн хамгийн их хүндэтгэж, шашны ёслолоо хийдэг гол нь Ганг гол юм. Энэ голд ойролцоогоор хоёр сая хүн өдөр бүр ёслолын угаал үйлддэг ажээ. Гэтэл Ганг гол химийн хорт хаягдлаар дүүрч, ус нь өмхийрч, ямар ч амьд амьтангүй болсон байна.
7. Хятадын Сонхуа гол
Хятадын зүүн хойд хэсгээр урсдаг. Үүнд Хэйлонг гол цутгадаг юм. 2005 онд Сонхуа гол нь шатахуунаар бохирдож одоо хүртэл энэхүү хохирлоо арилгаж чадаагүй хэмээн дүгнэж энэ хэсэгт багтаажээ.
Улаанбаатар ундны усан дахь ураны агууламж өндөр гарчээ
Улаанбаатарын ундны усанд агуулагдаж буй ураны агууламж маш өндөр гарсан талаар АНУ-ын "Science of the Total Environment" хэмээх эрдэм шинжилгээний сэтгүүл болон www.ncbi.nlm.nih.gov цахим хуудаст бичжээ. Мэдээлэл 2013 оны хоёрдугаар сарын 11-нд Монголын усны талаар судалгааг тавьсан байна. Судалгааг АНУ-ын Анн Арбор дахь Мичиганы их сургуулийн эрдэмтэд Монголын ЭМШУИС-ийнхны дэмжлэгтэйгээр хийж гүйцэтгэсэн талаар бичсэн.
Тэд эхлээд нийслэлийн гүний усан дахь хүнцлийн хэмжээг тогтоох зорилгоор ажилласан байна. Өнгөрсөн оны зургаа, долдугаар сард нийслэлийн долоон дүүргийн 129 худгаас авсан усны дээжийг АНУ-руу явуулж, лабораторит шинжилсэн байна. Шинжилгээгээр усан дахь цүнхэл хэвийн хэмжээнд байгааг тогтоосон бөгөөд санамсаргүйгээр дотор нь агуулагдаж байсан ураныг илрүүлжээ. Гүний усны дээжинд 0.01-57 мкг/л хэмжээтэй буюу дунджаар 4.6 мкг/л уран агуулагдаж байсныг бичжээ.
Шинжилгээнд авсан усны дээжний 25 хүрэхгүй хувьд ураны агууламж 2мкг/л-ээс бага байжээ. Гэтэл дэлхийн олон оронд гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж 1.0 мкг/л-ээс хэтэрдэггүй. Түүнчлэн ДЭМБ-ын тогтоосноор гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж хамгийн ихдээ 15 мкг/л байх ёстой харин Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын усны бохирдол дээд цэгтээ хүрснийг мэдэгдсэн байна.
НҮБ болон ДЭМБ хамтран дэлхийн усны бохирдлын талаар мэдэгдэл гаргалаа
Дэлхийн усны 45 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байна. 15 хувийг химийн бордооноос үүдсэн хөрсний бохирдол байгаа ажээ. Энэ нь 1988 оны байдлаар гэнэ хэмжээнд байсан бол. Харин 2012-2013 онд далайн усны 68 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байгаа бол 20 хувийг химийн бохирдол эзэлж байна хэмээн мэдэгдсэн байна. НҮБ-ын мэдээлснээр дэлхий даяар өдөрт хоёр сая тонн бохир усыг асгадаг. Энэ бохир ус төрөл бүрийн өвчний халдвар тарааж, байгаль орчинд асар хортой нөлөө үзүүлдэг.
Манай гарагийн бүх эмнэлэгт хэвтэж байгаа өвчтөнүүдийн тал хувь нь бохир уснаас болж өвдсөн байна. Манай гарагийн 71 хувийг ус бүрхдэг ч зөвхөн нэг хувь нь ундны усанд тохиромжтой аж. Энэ ус цаашид улам багасна уу гэхээс хэзээ ч ихсэхгүй гэж эрдэмтэд баталдаг. Дэлхийн бүх цэнгэг усны зөвхөн нэг хувийг шууд унданд хэрэглэж болдог. Энэ нь манай гарагийн нийт усны ердөө 0.007 хувь юм. Иймээс НҮБ 1993 оны гуравдугаар сарын 22-ноос эхлэн жил бүр Дэлхийн усны нөөцийн өдрийг /World Water Day/ тэмдэглэх тогтоол гаргажээ.
Яагаад гэвэл усны хомсдол, ариун цэврийн байдал дорой байгаагаас болж даян дэлхийн дайн дажинд амь үрэгдэгсдээс ч олон хүн нас барсаар л байна. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн өдөрт долоон миллиард тонн усыг унд, ахуй, үйлдвэрийн хэрэгцээнд хэрэглэдэг. Дэлхийн цэвэр усны нөөц 2025 он гэхэд шавхагдана гэсэн тооцоо судалгааг эрдэмтэн судлаачид гаргасан байна. Харин Ази тивийн усны нөөц 2018 онд дуусаж магад хэмээн НҮБ-ы Цэвэр усны байгууллага мэдээллээ. Учир нь дэлхийн хүн амын 60 хувь нь энэ тивд амьдардаг.
АНУ-ын цэвэр усны агууламж 2020 онд шавхагдана
Америкийн Аламогодро ход болон түүний хавьд орчимд нялх нярай хүүхэд, өвгөд настангуудад ч өршөөл байхгүй аймшигт өвчин дэлгэрсэн байсан. Бүх өвчнүүд мөнгөөр усаар хордсон болохыг эмч нар тогтоожээ. Ингэснээр засгийн газар тус орны усны бүх томоохон эх булгийг шинжилжээ. Энэ шинжилгээгээр сая сая хавтгай дөрвөлжин бээр талбай гадаргуутай үзэсгэлэнт сайхан нуурууд нь арилгах бололцоогүй, аюул ихтэй мөнгөн усаар хордсон гэсэн дүгнэлт гаргасан. XX зууны дунд үеэс хөгжилтэй бүх орнуудад усны эх булаг их бага хэмжээгээр бохирдсон байна.
АНУ-д ихэнх усны эх булаг нь бохирдоод байгаа ба 100 сая Америкчууд бохир ус нийлүүлж байгаа гол, мөрөн, нуураас ус ууж, 40 сая гаруй нь химийн хортой хольцны хэмжээ нь ундны усны ариун цэврийн нормын зөвшөөрөх хэмжээнээс олон дахин хэтэрсэн усыг ууж байна. (Вашингтон хотын дэргэдэх Потомак гол одоо муу усны задгай сантай ижил болжээ) гэж Америкийн “Нейшнэл Паркс Мэгэзин “ сэтгүүлд бичжээ. Энэ голын ёроолд тунасан хогийн зузаан 3 м хүрсэн ба цацарсан усан дахь өвчин үүсгэгч бактерүүд нь тамирчдыг өвчлүүлэх аюултай гэж үзсэн учир энэ голд усны цанаар ч гулгахыг хориглжээ.
Миссисипи, Миннесот мөрнүүдийн усыг газар тариалан услахад ч тохирохгүй болсон гэж үзсэн ба нуурууд нь тун хөөрхийлөлтэй байдалд ороод байна. Бохирдолтын аюулын бодит жишээ бол АНУ-ын Эри нуур юм. Энэ асар том үзэсгэлэнт сайхан нуур нь сүүлийн арван жилийн хугацаанд мөхсөн усан сан болжээ. Дейтрот голд өдөр бүр АНУ, Канад улсын 12 хотоос 8 мянган тонн хог хаягдлыг нуурт хийж байдаг. Үйлдвэр, ахуйн бохир усанд их байдаг органик гаралтай бодисуудын задралд усны хүчилтөрөгч нь ихээр зарцуулагддаг учир уусмал хүчилтөрөгчийн хэмжээ нь багассанаас болж ( ялангуяа хамгийн их идэвхтэй үе болон усны гадаргуу орчимд) загасны аж ахуй үлэмж ихээр хохирч усны ургамлын хэмжээ нэмэгджээ.
Эри нуурын усанд хүн одоо ороход аюултай болсон ба түүнийг одоогоос 25 жилийн өмнөх тэр үеийн байдалд нь нэгэнт буцааж оруулах боломжгүй болсон гэж эрдэмтэд үзэж байна. Мөн 250 үйлдвэр аж ахуйн газар 310 бохир усны систем бохир усаа хаяж байгаа Мичиган нуурыг ” Сөнөж байгаа нуур” гэж Америкчууд нэрлэдэг болсон байна. Нью-Йорик хотын цэвэр усны сүлжээгээр бараг хоёр удаа хэрэглэгдсэн усыг дахин цэвэрлээд гүйлгэж байна.
Нийлж байгаа хог хаягдлыг далай руу бараг урсгаж амжаагүй байхад Гудзон мөрний усыг цэвэр усны нассоор дахин соруулж авч байдаг байна. Үнэн хэрэг дээрээ ийм ус нь унданд байтугай юм угааахад ч бараг тохиромжгүй юм. Нью-Иорк хотын оршин суугчид ундны усаа дэлгүүрээс авахыг илүүд тооцдог ба иймэрхүү байдал Америкийн бусад хотод ч мөн адил гарч байна. Цэвэр усыг үйлдвэрлэх худалдаалах ажлыг хувийн том том нэгдэл, компианууд эрхэлдэг ажээ.
Англи улс усны бохирдолтой тэмцэж байна
Английн хүн амын 85 хувь нь чанарын хувьд шижигтэй усыг хэрэглэж байна. Темза, Ли мөрнүүдийн ус хүүлээн авах барилгын ойр орчимд ихэд бохирдож, хотын орчинд дахь гадаад байдал нь тун бохир харагдах болсон байна. Үйлдвэрийн бохир усны зэрэгцээ борооны ус нь гудамж талбайн хогийг угаан гол мөрний усыг ихээр бохирдуулдаг. Үйлдвэрлэл хүчтэй хөгжиж эхэлсэн өнгөрсөн зууны үед Английн долоо хоног тутмын “Панч” гэдэг хошин шог сэтгүүл Темза мөрнийг зүй бусаар бохирдуулахын эсрэг идэвхитэй тэнцэл явуулж эхэлсэн нэрт эрдэмтэн Фарадэйн Темза мөрөнд цаас дүрмэгц л даруй хүрэн болсон байна.
Герман улсын ихэнхи гол мөрөн хог хягдалаас болж удны усны 75 хувийг алджээ
Германы ихэнх гол мөрөн бүх урсгалын дагуудаа үйлдвэрүүдийн хаягдлаар бүрэн бохирдож ундны усны хангамжид ашиглах боломжгүй болжээ. Энэ гол мөрнүүдэд хоногт 15 сая орчим шоометр үйлдвэрийн бохир усыг цэвэрлэлгүйгээр хаяж байгаагаас болоод голын бараг амьтан бүхэн устаад байна. Франц, Белги, Люксембүргийн гол мөрнүүд ихэд бохирдож , Баруун Европын усны гол судас болсон Рейн мөрөн танигдахын аргагүй болсон юм. Рейн мөрний усаар жилд 120 мянган тонн төмөр , 85 тонн мөнгөн ус, 1000 тонн хүдэр, 1500 тонн хар тугалга Голландын хэл рүү урсаж ордог байна.
Тухайн үедээ үзэмжтэй сайхан нуга, усан үзмийн цэцэрлэгүүдтэй хүний сэтгэл булааж байсан Рейн мөрний хөндий одоо “Европын бохир усны суваг “ гэж нэрлэгдэх болжээ. Гэтэл эртнээс Рейн мөрөн нь эрэг дагуугийнхаа Германы олон хотуудад ус өгөөд зогсохгүй түүний дотоод урсгалаас Голландын олон хотууд цэвэр усаа авдаг усан хангамжийнх нь эх булаг байсан юм.
Гэтэл одоо Герман Франц Голландын олон пүүсүүд хорт хаягдлаа хаяснаас болоод мөрний доод талын усыг уух байтугай нүүр гар угаахад ч аюултай гэдгийг Голландын химичин саяхан тогтоожээ. Тэд Рейн Мааса хоёр мөрний нийлэх урсгалын усанд химийн бодисын хольц маш их учир Фото зургийн дүрс тодруулагч хорны оронд тэр усанд дүрж буулгасан зургийг “Детелеграф “сонинд нийтэлж баталсан байна.
Швейцар улсын хамгийн том гол Лугано үхэлтэй нүүр туллаа
Тунгалаг цэнхэр нууруудын орон гэдэг Швейцарьт хүртэл усны эх булгууд нь бохирдож байна. Бүр 1963 онд уулын рашаан сувиллын газар Церматтад халуун хижиг өвчний халдвар дэлгэрч байв. 1971 оноос Цюрих болон Женевийн алдарт сайхан нуурууд мөн Лугано нуурын усанд орохыг хориглосон байна. Женевийн үзэсгэлэнт сайхан нуур сөнөж байгаа ба түүнд загас бараг байхгүй болжээ. Түүний усыг бичил судлаачид уухад хэтэрхий өтгөн анжсаар хагалхад хэтэрхий шингэн гэж хэлжээ.
Дулааны эрчим хүчний хөгжлийн үр дүнд цахилгаан станцууд "дулаанаар бохирдуулж” байна. Эдгээр станцууд болон зарим үйлдвэрийн газруудад тоног төхөөрөмжийг хүйтэн усаар хөргөж , халсан усыг усан сан руу болон далайд шууд нийлүүлдэг гэнэ. Ингэснээр усан сангийн ус бүлээсдэг учир усны зарим ургамал маш түргэн ургаж нуур тэнгисийг “ цэцэглүүлэхэд” хүргэдэг байна. Үүний уршгаар усанд хүчил төрөгч барагдаж нуур, гол, мөрний амьтад болон загасанд үхлийн аюул учруулж байгаа юм.
Б.Дэлгэрцэцэг
Ингэхдээ энэ жилийн хамгийн түгшээж байгаа хамгийн бохирдолтой долоон голыг тодруулжээ. Дээр нь Улаанбаатар хотын хүн амын 90 хувь нь ундаалдаг Туул голыг хамгийн бохирдолтой голоор тодруулсан байна.
1.Кутарум гол
Жакартагийн нийслэлийн хажуугаар урсах зөөлөн урсгалтай Кутарум гол нь Индонезийн Джава баратийн хамгийн том гол бөгөөд 272 км-н урттай. Индонезийн усжуулалтын эх болсон энэхүү гол нь орон нутгийн оршин суугчдын усны гол хэрэгцээг хангадаг юм. Бохирдсон ус, хогны цуглуулга болсон энэхүү голоос литр ус авах нь загас барихаас ч хүндрэлтэй зүйл болоод байгаа гэнэ. Кутарум гол нь есөн сая айл өрхийн хог болон зуу зуун үйлдвэрийн хог хаягдлаар дүүрээд байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн ихээр бохирдсон гол аж.
2.Австралийн Кинг гол
Австралийн Кинг гол нь уул уурхайн үйл ажиллагаанаас болж ихээр бохирдсон байна. Одоогоор энэхүү голын 89 хувь нь химийн бохирдлын уршгаар устаж урсахаа больсон байна.
3. Италийн Сарно гол
Италийн Сарно гол нь Напле хотын урд хэсгээр урсдаг юм. Сүүлийн үед ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдлаас болж ихээр бохирдох болжээ. Одоо 90 хувь нь урсахаа больсон байна.
4. Америкийн Мисиссиппи гол
Америкийн Мисиссипи гол нь Америкийн байгаль экологийн үндэс гэгддэг. Энэ нь Америк тивийн 40 хувийг эзэлдэг. Гэтэл жил бүр 1.5 сая шоо метр азотын бохирдол Мексикийн хоолойгоор орж ирдэг болсоноос хойш усны ихэнхи хувь нь ямар ч хэрэгцээгүй болсон байна.
5. Монголын Туул гол
Монголчууд энэхүү голоо хамгийн урт настай хэмээн нэрийддэг. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын иргэдийн 90 хувийг цэвэр усаар тэтгэж ирсэн Туул гол 2005-2010 онуудад хоёр удаа ширгэж байсан удаатай. Энэхүү гол ДЭМБ-ын хамгийн их бохирдсон голд анх удаа нэрлэж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд Туул голд загас маш их ховордож байгаа, усны агууламж маш их бохирдсон гэж дүгнэсэн байна.
6. Энэтхэгийн Ганг гол
Хиндичүүдийн хамгийн их хүндэтгэж, шашны ёслолоо хийдэг гол нь Ганг гол юм. Энэ голд ойролцоогоор хоёр сая хүн өдөр бүр ёслолын угаал үйлддэг ажээ. Гэтэл Ганг гол химийн хорт хаягдлаар дүүрч, ус нь өмхийрч, ямар ч амьд амьтангүй болсон байна.
7. Хятадын Сонхуа гол
Хятадын зүүн хойд хэсгээр урсдаг. Үүнд Хэйлонг гол цутгадаг юм. 2005 онд Сонхуа гол нь шатахуунаар бохирдож одоо хүртэл энэхүү хохирлоо арилгаж чадаагүй хэмээн дүгнэж энэ хэсэгт багтаажээ.
Улаанбаатар ундны усан дахь ураны агууламж өндөр гарчээ
Улаанбаатарын ундны усанд агуулагдаж буй ураны агууламж маш өндөр гарсан талаар АНУ-ын "Science of the Total Environment" хэмээх эрдэм шинжилгээний сэтгүүл болон www.ncbi.nlm.nih.gov цахим хуудаст бичжээ. Мэдээлэл 2013 оны хоёрдугаар сарын 11-нд Монголын усны талаар судалгааг тавьсан байна. Судалгааг АНУ-ын Анн Арбор дахь Мичиганы их сургуулийн эрдэмтэд Монголын ЭМШУИС-ийнхны дэмжлэгтэйгээр хийж гүйцэтгэсэн талаар бичсэн.
Тэд эхлээд нийслэлийн гүний усан дахь хүнцлийн хэмжээг тогтоох зорилгоор ажилласан байна. Өнгөрсөн оны зургаа, долдугаар сард нийслэлийн долоон дүүргийн 129 худгаас авсан усны дээжийг АНУ-руу явуулж, лабораторит шинжилсэн байна. Шинжилгээгээр усан дахь цүнхэл хэвийн хэмжээнд байгааг тогтоосон бөгөөд санамсаргүйгээр дотор нь агуулагдаж байсан ураныг илрүүлжээ. Гүний усны дээжинд 0.01-57 мкг/л хэмжээтэй буюу дунджаар 4.6 мкг/л уран агуулагдаж байсныг бичжээ.
Шинжилгээнд авсан усны дээжний 25 хүрэхгүй хувьд ураны агууламж 2мкг/л-ээс бага байжээ. Гэтэл дэлхийн олон оронд гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж 1.0 мкг/л-ээс хэтэрдэггүй. Түүнчлэн ДЭМБ-ын тогтоосноор гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж хамгийн ихдээ 15 мкг/л байх ёстой харин Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын усны бохирдол дээд цэгтээ хүрснийг мэдэгдсэн байна.
НҮБ болон ДЭМБ хамтран дэлхийн усны бохирдлын талаар мэдэгдэл гаргалаа
Дэлхийн усны 45 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байна. 15 хувийг химийн бордооноос үүдсэн хөрсний бохирдол байгаа ажээ. Энэ нь 1988 оны байдлаар гэнэ хэмжээнд байсан бол. Харин 2012-2013 онд далайн усны 68 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байгаа бол 20 хувийг химийн бохирдол эзэлж байна хэмээн мэдэгдсэн байна. НҮБ-ын мэдээлснээр дэлхий даяар өдөрт хоёр сая тонн бохир усыг асгадаг. Энэ бохир ус төрөл бүрийн өвчний халдвар тарааж, байгаль орчинд асар хортой нөлөө үзүүлдэг.
Манай гарагийн бүх эмнэлэгт хэвтэж байгаа өвчтөнүүдийн тал хувь нь бохир уснаас болж өвдсөн байна. Манай гарагийн 71 хувийг ус бүрхдэг ч зөвхөн нэг хувь нь ундны усанд тохиромжтой аж. Энэ ус цаашид улам багасна уу гэхээс хэзээ ч ихсэхгүй гэж эрдэмтэд баталдаг. Дэлхийн бүх цэнгэг усны зөвхөн нэг хувийг шууд унданд хэрэглэж болдог. Энэ нь манай гарагийн нийт усны ердөө 0.007 хувь юм. Иймээс НҮБ 1993 оны гуравдугаар сарын 22-ноос эхлэн жил бүр Дэлхийн усны нөөцийн өдрийг /World Water Day/ тэмдэглэх тогтоол гаргажээ.
Яагаад гэвэл усны хомсдол, ариун цэврийн байдал дорой байгаагаас болж даян дэлхийн дайн дажинд амь үрэгдэгсдээс ч олон хүн нас барсаар л байна. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн өдөрт долоон миллиард тонн усыг унд, ахуй, үйлдвэрийн хэрэгцээнд хэрэглэдэг. Дэлхийн цэвэр усны нөөц 2025 он гэхэд шавхагдана гэсэн тооцоо судалгааг эрдэмтэн судлаачид гаргасан байна. Харин Ази тивийн усны нөөц 2018 онд дуусаж магад хэмээн НҮБ-ы Цэвэр усны байгууллага мэдээллээ. Учир нь дэлхийн хүн амын 60 хувь нь энэ тивд амьдардаг.
АНУ-ын цэвэр усны агууламж 2020 онд шавхагдана
Америкийн Аламогодро ход болон түүний хавьд орчимд нялх нярай хүүхэд, өвгөд настангуудад ч өршөөл байхгүй аймшигт өвчин дэлгэрсэн байсан. Бүх өвчнүүд мөнгөөр усаар хордсон болохыг эмч нар тогтоожээ. Ингэснээр засгийн газар тус орны усны бүх томоохон эх булгийг шинжилжээ. Энэ шинжилгээгээр сая сая хавтгай дөрвөлжин бээр талбай гадаргуутай үзэсгэлэнт сайхан нуурууд нь арилгах бололцоогүй, аюул ихтэй мөнгөн усаар хордсон гэсэн дүгнэлт гаргасан. XX зууны дунд үеэс хөгжилтэй бүх орнуудад усны эх булаг их бага хэмжээгээр бохирдсон байна.
АНУ-д ихэнх усны эх булаг нь бохирдоод байгаа ба 100 сая Америкчууд бохир ус нийлүүлж байгаа гол, мөрөн, нуураас ус ууж, 40 сая гаруй нь химийн хортой хольцны хэмжээ нь ундны усны ариун цэврийн нормын зөвшөөрөх хэмжээнээс олон дахин хэтэрсэн усыг ууж байна. (Вашингтон хотын дэргэдэх Потомак гол одоо муу усны задгай сантай ижил болжээ) гэж Америкийн “Нейшнэл Паркс Мэгэзин “ сэтгүүлд бичжээ. Энэ голын ёроолд тунасан хогийн зузаан 3 м хүрсэн ба цацарсан усан дахь өвчин үүсгэгч бактерүүд нь тамирчдыг өвчлүүлэх аюултай гэж үзсэн учир энэ голд усны цанаар ч гулгахыг хориглжээ.
Миссисипи, Миннесот мөрнүүдийн усыг газар тариалан услахад ч тохирохгүй болсон гэж үзсэн ба нуурууд нь тун хөөрхийлөлтэй байдалд ороод байна. Бохирдолтын аюулын бодит жишээ бол АНУ-ын Эри нуур юм. Энэ асар том үзэсгэлэнт сайхан нуур нь сүүлийн арван жилийн хугацаанд мөхсөн усан сан болжээ. Дейтрот голд өдөр бүр АНУ, Канад улсын 12 хотоос 8 мянган тонн хог хаягдлыг нуурт хийж байдаг. Үйлдвэр, ахуйн бохир усанд их байдаг органик гаралтай бодисуудын задралд усны хүчилтөрөгч нь ихээр зарцуулагддаг учир уусмал хүчилтөрөгчийн хэмжээ нь багассанаас болж ( ялангуяа хамгийн их идэвхтэй үе болон усны гадаргуу орчимд) загасны аж ахуй үлэмж ихээр хохирч усны ургамлын хэмжээ нэмэгджээ.
Эри нуурын усанд хүн одоо ороход аюултай болсон ба түүнийг одоогоос 25 жилийн өмнөх тэр үеийн байдалд нь нэгэнт буцааж оруулах боломжгүй болсон гэж эрдэмтэд үзэж байна. Мөн 250 үйлдвэр аж ахуйн газар 310 бохир усны систем бохир усаа хаяж байгаа Мичиган нуурыг ” Сөнөж байгаа нуур” гэж Америкчууд нэрлэдэг болсон байна. Нью-Йорик хотын цэвэр усны сүлжээгээр бараг хоёр удаа хэрэглэгдсэн усыг дахин цэвэрлээд гүйлгэж байна.
Нийлж байгаа хог хаягдлыг далай руу бараг урсгаж амжаагүй байхад Гудзон мөрний усыг цэвэр усны нассоор дахин соруулж авч байдаг байна. Үнэн хэрэг дээрээ ийм ус нь унданд байтугай юм угааахад ч бараг тохиромжгүй юм. Нью-Иорк хотын оршин суугчид ундны усаа дэлгүүрээс авахыг илүүд тооцдог ба иймэрхүү байдал Америкийн бусад хотод ч мөн адил гарч байна. Цэвэр усыг үйлдвэрлэх худалдаалах ажлыг хувийн том том нэгдэл, компианууд эрхэлдэг ажээ.
Англи улс усны бохирдолтой тэмцэж байна
Английн хүн амын 85 хувь нь чанарын хувьд шижигтэй усыг хэрэглэж байна. Темза, Ли мөрнүүдийн ус хүүлээн авах барилгын ойр орчимд ихэд бохирдож, хотын орчинд дахь гадаад байдал нь тун бохир харагдах болсон байна. Үйлдвэрийн бохир усны зэрэгцээ борооны ус нь гудамж талбайн хогийг угаан гол мөрний усыг ихээр бохирдуулдаг. Үйлдвэрлэл хүчтэй хөгжиж эхэлсэн өнгөрсөн зууны үед Английн долоо хоног тутмын “Панч” гэдэг хошин шог сэтгүүл Темза мөрнийг зүй бусаар бохирдуулахын эсрэг идэвхитэй тэнцэл явуулж эхэлсэн нэрт эрдэмтэн Фарадэйн Темза мөрөнд цаас дүрмэгц л даруй хүрэн болсон байна.
Герман улсын ихэнхи гол мөрөн хог хягдалаас болж удны усны 75 хувийг алджээ
Германы ихэнх гол мөрөн бүх урсгалын дагуудаа үйлдвэрүүдийн хаягдлаар бүрэн бохирдож ундны усны хангамжид ашиглах боломжгүй болжээ. Энэ гол мөрнүүдэд хоногт 15 сая орчим шоометр үйлдвэрийн бохир усыг цэвэрлэлгүйгээр хаяж байгаагаас болоод голын бараг амьтан бүхэн устаад байна. Франц, Белги, Люксембүргийн гол мөрнүүд ихэд бохирдож , Баруун Европын усны гол судас болсон Рейн мөрөн танигдахын аргагүй болсон юм. Рейн мөрний усаар жилд 120 мянган тонн төмөр , 85 тонн мөнгөн ус, 1000 тонн хүдэр, 1500 тонн хар тугалга Голландын хэл рүү урсаж ордог байна.
Тухайн үедээ үзэмжтэй сайхан нуга, усан үзмийн цэцэрлэгүүдтэй хүний сэтгэл булааж байсан Рейн мөрний хөндий одоо “Европын бохир усны суваг “ гэж нэрлэгдэх болжээ. Гэтэл эртнээс Рейн мөрөн нь эрэг дагуугийнхаа Германы олон хотуудад ус өгөөд зогсохгүй түүний дотоод урсгалаас Голландын олон хотууд цэвэр усаа авдаг усан хангамжийнх нь эх булаг байсан юм.
Гэтэл одоо Герман Франц Голландын олон пүүсүүд хорт хаягдлаа хаяснаас болоод мөрний доод талын усыг уух байтугай нүүр гар угаахад ч аюултай гэдгийг Голландын химичин саяхан тогтоожээ. Тэд Рейн Мааса хоёр мөрний нийлэх урсгалын усанд химийн бодисын хольц маш их учир Фото зургийн дүрс тодруулагч хорны оронд тэр усанд дүрж буулгасан зургийг “Детелеграф “сонинд нийтэлж баталсан байна.
Швейцар улсын хамгийн том гол Лугано үхэлтэй нүүр туллаа
Тунгалаг цэнхэр нууруудын орон гэдэг Швейцарьт хүртэл усны эх булгууд нь бохирдож байна. Бүр 1963 онд уулын рашаан сувиллын газар Церматтад халуун хижиг өвчний халдвар дэлгэрч байв. 1971 оноос Цюрих болон Женевийн алдарт сайхан нуурууд мөн Лугано нуурын усанд орохыг хориглосон байна. Женевийн үзэсгэлэнт сайхан нуур сөнөж байгаа ба түүнд загас бараг байхгүй болжээ. Түүний усыг бичил судлаачид уухад хэтэрхий өтгөн анжсаар хагалхад хэтэрхий шингэн гэж хэлжээ.
Дулааны эрчим хүчний хөгжлийн үр дүнд цахилгаан станцууд "дулаанаар бохирдуулж” байна. Эдгээр станцууд болон зарим үйлдвэрийн газруудад тоног төхөөрөмжийг хүйтэн усаар хөргөж , халсан усыг усан сан руу болон далайд шууд нийлүүлдэг гэнэ. Ингэснээр усан сангийн ус бүлээсдэг учир усны зарим ургамал маш түргэн ургаж нуур тэнгисийг “ цэцэглүүлэхэд” хүргэдэг байна. Үүний уршгаар усанд хүчил төрөгч барагдаж нуур, гол, мөрний амьтад болон загасанд үхлийн аюул учруулж байгаа юм.
Б.Дэлгэрцэцэг
ДЭМБ хоёр жилд нэг удаа дэлхийн хамгийн тулгамдаж байгаа цэвэр усны асуудлын талаар дүгнэлт гаргадаг.
Ингэхдээ энэ жилийн хамгийн түгшээж байгаа хамгийн бохирдолтой долоон голыг тодруулжээ. Дээр нь Улаанбаатар хотын хүн амын 90 хувь нь ундаалдаг Туул голыг хамгийн бохирдолтой голоор тодруулсан байна.
1.Кутарум гол
Жакартагийн нийслэлийн хажуугаар урсах зөөлөн урсгалтай Кутарум гол нь Индонезийн Джава баратийн хамгийн том гол бөгөөд 272 км-н урттай. Индонезийн усжуулалтын эх болсон энэхүү гол нь орон нутгийн оршин суугчдын усны гол хэрэгцээг хангадаг юм. Бохирдсон ус, хогны цуглуулга болсон энэхүү голоос литр ус авах нь загас барихаас ч хүндрэлтэй зүйл болоод байгаа гэнэ. Кутарум гол нь есөн сая айл өрхийн хог болон зуу зуун үйлдвэрийн хог хаягдлаар дүүрээд байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн ихээр бохирдсон гол аж.
2.Австралийн Кинг гол
Австралийн Кинг гол нь уул уурхайн үйл ажиллагаанаас болж ихээр бохирдсон байна. Одоогоор энэхүү голын 89 хувь нь химийн бохирдлын уршгаар устаж урсахаа больсон байна.
3. Италийн Сарно гол
Италийн Сарно гол нь Напле хотын урд хэсгээр урсдаг юм. Сүүлийн үед ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдлаас болж ихээр бохирдох болжээ. Одоо 90 хувь нь урсахаа больсон байна.
4. Америкийн Мисиссиппи гол
Америкийн Мисиссипи гол нь Америкийн байгаль экологийн үндэс гэгддэг. Энэ нь Америк тивийн 40 хувийг эзэлдэг. Гэтэл жил бүр 1.5 сая шоо метр азотын бохирдол Мексикийн хоолойгоор орж ирдэг болсоноос хойш усны ихэнхи хувь нь ямар ч хэрэгцээгүй болсон байна.
5. Монголын Туул гол
Монголчууд энэхүү голоо хамгийн урт настай хэмээн нэрийддэг. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын иргэдийн 90 хувийг цэвэр усаар тэтгэж ирсэн Туул гол 2005-2010 онуудад хоёр удаа ширгэж байсан удаатай. Энэхүү гол ДЭМБ-ын хамгийн их бохирдсон голд анх удаа нэрлэж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд Туул голд загас маш их ховордож байгаа, усны агууламж маш их бохирдсон гэж дүгнэсэн байна.
6. Энэтхэгийн Ганг гол
Хиндичүүдийн хамгийн их хүндэтгэж, шашны ёслолоо хийдэг гол нь Ганг гол юм. Энэ голд ойролцоогоор хоёр сая хүн өдөр бүр ёслолын угаал үйлддэг ажээ. Гэтэл Ганг гол химийн хорт хаягдлаар дүүрч, ус нь өмхийрч, ямар ч амьд амьтангүй болсон байна.
7. Хятадын Сонхуа гол
Хятадын зүүн хойд хэсгээр урсдаг. Үүнд Хэйлонг гол цутгадаг юм. 2005 онд Сонхуа гол нь шатахуунаар бохирдож одоо хүртэл энэхүү хохирлоо арилгаж чадаагүй хэмээн дүгнэж энэ хэсэгт багтаажээ.
Улаанбаатар ундны усан дахь ураны агууламж өндөр гарчээ
Улаанбаатарын ундны усанд агуулагдаж буй ураны агууламж маш өндөр гарсан талаар АНУ-ын "Science of the Total Environment" хэмээх эрдэм шинжилгээний сэтгүүл болон www.ncbi.nlm.nih.gov цахим хуудаст бичжээ. Мэдээлэл 2013 оны хоёрдугаар сарын 11-нд Монголын усны талаар судалгааг тавьсан байна. Судалгааг АНУ-ын Анн Арбор дахь Мичиганы их сургуулийн эрдэмтэд Монголын ЭМШУИС-ийнхны дэмжлэгтэйгээр хийж гүйцэтгэсэн талаар бичсэн.
Тэд эхлээд нийслэлийн гүний усан дахь хүнцлийн хэмжээг тогтоох зорилгоор ажилласан байна. Өнгөрсөн оны зургаа, долдугаар сард нийслэлийн долоон дүүргийн 129 худгаас авсан усны дээжийг АНУ-руу явуулж, лабораторит шинжилсэн байна. Шинжилгээгээр усан дахь цүнхэл хэвийн хэмжээнд байгааг тогтоосон бөгөөд санамсаргүйгээр дотор нь агуулагдаж байсан ураныг илрүүлжээ. Гүний усны дээжинд 0.01-57 мкг/л хэмжээтэй буюу дунджаар 4.6 мкг/л уран агуулагдаж байсныг бичжээ.
Шинжилгээнд авсан усны дээжний 25 хүрэхгүй хувьд ураны агууламж 2мкг/л-ээс бага байжээ. Гэтэл дэлхийн олон оронд гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж 1.0 мкг/л-ээс хэтэрдэггүй. Түүнчлэн ДЭМБ-ын тогтоосноор гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж хамгийн ихдээ 15 мкг/л байх ёстой харин Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын усны бохирдол дээд цэгтээ хүрснийг мэдэгдсэн байна.
НҮБ болон ДЭМБ хамтран дэлхийн усны бохирдлын талаар мэдэгдэл гаргалаа
Дэлхийн усны 45 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байна. 15 хувийг химийн бордооноос үүдсэн хөрсний бохирдол байгаа ажээ. Энэ нь 1988 оны байдлаар гэнэ хэмжээнд байсан бол. Харин 2012-2013 онд далайн усны 68 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байгаа бол 20 хувийг химийн бохирдол эзэлж байна хэмээн мэдэгдсэн байна. НҮБ-ын мэдээлснээр дэлхий даяар өдөрт хоёр сая тонн бохир усыг асгадаг. Энэ бохир ус төрөл бүрийн өвчний халдвар тарааж, байгаль орчинд асар хортой нөлөө үзүүлдэг.
Манай гарагийн бүх эмнэлэгт хэвтэж байгаа өвчтөнүүдийн тал хувь нь бохир уснаас болж өвдсөн байна. Манай гарагийн 71 хувийг ус бүрхдэг ч зөвхөн нэг хувь нь ундны усанд тохиромжтой аж. Энэ ус цаашид улам багасна уу гэхээс хэзээ ч ихсэхгүй гэж эрдэмтэд баталдаг. Дэлхийн бүх цэнгэг усны зөвхөн нэг хувийг шууд унданд хэрэглэж болдог. Энэ нь манай гарагийн нийт усны ердөө 0.007 хувь юм. Иймээс НҮБ 1993 оны гуравдугаар сарын 22-ноос эхлэн жил бүр Дэлхийн усны нөөцийн өдрийг /World Water Day/ тэмдэглэх тогтоол гаргажээ.
Яагаад гэвэл усны хомсдол, ариун цэврийн байдал дорой байгаагаас болж даян дэлхийн дайн дажинд амь үрэгдэгсдээс ч олон хүн нас барсаар л байна. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн өдөрт долоон миллиард тонн усыг унд, ахуй, үйлдвэрийн хэрэгцээнд хэрэглэдэг. Дэлхийн цэвэр усны нөөц 2025 он гэхэд шавхагдана гэсэн тооцоо судалгааг эрдэмтэн судлаачид гаргасан байна. Харин Ази тивийн усны нөөц 2018 онд дуусаж магад хэмээн НҮБ-ы Цэвэр усны байгууллага мэдээллээ. Учир нь дэлхийн хүн амын 60 хувь нь энэ тивд амьдардаг.
АНУ-ын цэвэр усны агууламж 2020 онд шавхагдана
Америкийн Аламогодро ход болон түүний хавьд орчимд нялх нярай хүүхэд, өвгөд настангуудад ч өршөөл байхгүй аймшигт өвчин дэлгэрсэн байсан. Бүх өвчнүүд мөнгөөр усаар хордсон болохыг эмч нар тогтоожээ. Ингэснээр засгийн газар тус орны усны бүх томоохон эх булгийг шинжилжээ. Энэ шинжилгээгээр сая сая хавтгай дөрвөлжин бээр талбай гадаргуутай үзэсгэлэнт сайхан нуурууд нь арилгах бололцоогүй, аюул ихтэй мөнгөн усаар хордсон гэсэн дүгнэлт гаргасан. XX зууны дунд үеэс хөгжилтэй бүх орнуудад усны эх булаг их бага хэмжээгээр бохирдсон байна.
АНУ-д ихэнх усны эх булаг нь бохирдоод байгаа ба 100 сая Америкчууд бохир ус нийлүүлж байгаа гол, мөрөн, нуураас ус ууж, 40 сая гаруй нь химийн хортой хольцны хэмжээ нь ундны усны ариун цэврийн нормын зөвшөөрөх хэмжээнээс олон дахин хэтэрсэн усыг ууж байна. (Вашингтон хотын дэргэдэх Потомак гол одоо муу усны задгай сантай ижил болжээ) гэж Америкийн “Нейшнэл Паркс Мэгэзин “ сэтгүүлд бичжээ. Энэ голын ёроолд тунасан хогийн зузаан 3 м хүрсэн ба цацарсан усан дахь өвчин үүсгэгч бактерүүд нь тамирчдыг өвчлүүлэх аюултай гэж үзсэн учир энэ голд усны цанаар ч гулгахыг хориглжээ.
Миссисипи, Миннесот мөрнүүдийн усыг газар тариалан услахад ч тохирохгүй болсон гэж үзсэн ба нуурууд нь тун хөөрхийлөлтэй байдалд ороод байна. Бохирдолтын аюулын бодит жишээ бол АНУ-ын Эри нуур юм. Энэ асар том үзэсгэлэнт сайхан нуур нь сүүлийн арван жилийн хугацаанд мөхсөн усан сан болжээ. Дейтрот голд өдөр бүр АНУ, Канад улсын 12 хотоос 8 мянган тонн хог хаягдлыг нуурт хийж байдаг. Үйлдвэр, ахуйн бохир усанд их байдаг органик гаралтай бодисуудын задралд усны хүчилтөрөгч нь ихээр зарцуулагддаг учир уусмал хүчилтөрөгчийн хэмжээ нь багассанаас болж ( ялангуяа хамгийн их идэвхтэй үе болон усны гадаргуу орчимд) загасны аж ахуй үлэмж ихээр хохирч усны ургамлын хэмжээ нэмэгджээ.
Эри нуурын усанд хүн одоо ороход аюултай болсон ба түүнийг одоогоос 25 жилийн өмнөх тэр үеийн байдалд нь нэгэнт буцааж оруулах боломжгүй болсон гэж эрдэмтэд үзэж байна. Мөн 250 үйлдвэр аж ахуйн газар 310 бохир усны систем бохир усаа хаяж байгаа Мичиган нуурыг ” Сөнөж байгаа нуур” гэж Америкчууд нэрлэдэг болсон байна. Нью-Йорик хотын цэвэр усны сүлжээгээр бараг хоёр удаа хэрэглэгдсэн усыг дахин цэвэрлээд гүйлгэж байна.
Нийлж байгаа хог хаягдлыг далай руу бараг урсгаж амжаагүй байхад Гудзон мөрний усыг цэвэр усны нассоор дахин соруулж авч байдаг байна. Үнэн хэрэг дээрээ ийм ус нь унданд байтугай юм угааахад ч бараг тохиромжгүй юм. Нью-Иорк хотын оршин суугчид ундны усаа дэлгүүрээс авахыг илүүд тооцдог ба иймэрхүү байдал Америкийн бусад хотод ч мөн адил гарч байна. Цэвэр усыг үйлдвэрлэх худалдаалах ажлыг хувийн том том нэгдэл, компианууд эрхэлдэг ажээ.
Англи улс усны бохирдолтой тэмцэж байна
Английн хүн амын 85 хувь нь чанарын хувьд шижигтэй усыг хэрэглэж байна. Темза, Ли мөрнүүдийн ус хүүлээн авах барилгын ойр орчимд ихэд бохирдож, хотын орчинд дахь гадаад байдал нь тун бохир харагдах болсон байна. Үйлдвэрийн бохир усны зэрэгцээ борооны ус нь гудамж талбайн хогийг угаан гол мөрний усыг ихээр бохирдуулдаг. Үйлдвэрлэл хүчтэй хөгжиж эхэлсэн өнгөрсөн зууны үед Английн долоо хоног тутмын “Панч” гэдэг хошин шог сэтгүүл Темза мөрнийг зүй бусаар бохирдуулахын эсрэг идэвхитэй тэнцэл явуулж эхэлсэн нэрт эрдэмтэн Фарадэйн Темза мөрөнд цаас дүрмэгц л даруй хүрэн болсон байна.
Герман улсын ихэнхи гол мөрөн хог хягдалаас болж удны усны 75 хувийг алджээ
Германы ихэнх гол мөрөн бүх урсгалын дагуудаа үйлдвэрүүдийн хаягдлаар бүрэн бохирдож ундны усны хангамжид ашиглах боломжгүй болжээ. Энэ гол мөрнүүдэд хоногт 15 сая орчим шоометр үйлдвэрийн бохир усыг цэвэрлэлгүйгээр хаяж байгаагаас болоод голын бараг амьтан бүхэн устаад байна. Франц, Белги, Люксембүргийн гол мөрнүүд ихэд бохирдож , Баруун Европын усны гол судас болсон Рейн мөрөн танигдахын аргагүй болсон юм. Рейн мөрний усаар жилд 120 мянган тонн төмөр , 85 тонн мөнгөн ус, 1000 тонн хүдэр, 1500 тонн хар тугалга Голландын хэл рүү урсаж ордог байна.
Тухайн үедээ үзэмжтэй сайхан нуга, усан үзмийн цэцэрлэгүүдтэй хүний сэтгэл булааж байсан Рейн мөрний хөндий одоо “Европын бохир усны суваг “ гэж нэрлэгдэх болжээ. Гэтэл эртнээс Рейн мөрөн нь эрэг дагуугийнхаа Германы олон хотуудад ус өгөөд зогсохгүй түүний дотоод урсгалаас Голландын олон хотууд цэвэр усаа авдаг усан хангамжийнх нь эх булаг байсан юм.
Гэтэл одоо Герман Франц Голландын олон пүүсүүд хорт хаягдлаа хаяснаас болоод мөрний доод талын усыг уух байтугай нүүр гар угаахад ч аюултай гэдгийг Голландын химичин саяхан тогтоожээ. Тэд Рейн Мааса хоёр мөрний нийлэх урсгалын усанд химийн бодисын хольц маш их учир Фото зургийн дүрс тодруулагч хорны оронд тэр усанд дүрж буулгасан зургийг “Детелеграф “сонинд нийтэлж баталсан байна.
Швейцар улсын хамгийн том гол Лугано үхэлтэй нүүр туллаа
Тунгалаг цэнхэр нууруудын орон гэдэг Швейцарьт хүртэл усны эх булгууд нь бохирдож байна. Бүр 1963 онд уулын рашаан сувиллын газар Церматтад халуун хижиг өвчний халдвар дэлгэрч байв. 1971 оноос Цюрих болон Женевийн алдарт сайхан нуурууд мөн Лугано нуурын усанд орохыг хориглосон байна. Женевийн үзэсгэлэнт сайхан нуур сөнөж байгаа ба түүнд загас бараг байхгүй болжээ. Түүний усыг бичил судлаачид уухад хэтэрхий өтгөн анжсаар хагалхад хэтэрхий шингэн гэж хэлжээ.
Дулааны эрчим хүчний хөгжлийн үр дүнд цахилгаан станцууд "дулаанаар бохирдуулж” байна. Эдгээр станцууд болон зарим үйлдвэрийн газруудад тоног төхөөрөмжийг хүйтэн усаар хөргөж , халсан усыг усан сан руу болон далайд шууд нийлүүлдэг гэнэ. Ингэснээр усан сангийн ус бүлээсдэг учир усны зарим ургамал маш түргэн ургаж нуур тэнгисийг “ цэцэглүүлэхэд” хүргэдэг байна. Үүний уршгаар усанд хүчил төрөгч барагдаж нуур, гол, мөрний амьтад болон загасанд үхлийн аюул учруулж байгаа юм.
Б.Дэлгэрцэцэг
Ингэхдээ энэ жилийн хамгийн түгшээж байгаа хамгийн бохирдолтой долоон голыг тодруулжээ. Дээр нь Улаанбаатар хотын хүн амын 90 хувь нь ундаалдаг Туул голыг хамгийн бохирдолтой голоор тодруулсан байна.
1.Кутарум гол
Жакартагийн нийслэлийн хажуугаар урсах зөөлөн урсгалтай Кутарум гол нь Индонезийн Джава баратийн хамгийн том гол бөгөөд 272 км-н урттай. Индонезийн усжуулалтын эх болсон энэхүү гол нь орон нутгийн оршин суугчдын усны гол хэрэгцээг хангадаг юм. Бохирдсон ус, хогны цуглуулга болсон энэхүү голоос литр ус авах нь загас барихаас ч хүндрэлтэй зүйл болоод байгаа гэнэ. Кутарум гол нь есөн сая айл өрхийн хог болон зуу зуун үйлдвэрийн хог хаягдлаар дүүрээд байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн ихээр бохирдсон гол аж.
2.Австралийн Кинг гол
Австралийн Кинг гол нь уул уурхайн үйл ажиллагаанаас болж ихээр бохирдсон байна. Одоогоор энэхүү голын 89 хувь нь химийн бохирдлын уршгаар устаж урсахаа больсон байна.
3. Италийн Сарно гол
Италийн Сарно гол нь Напле хотын урд хэсгээр урсдаг юм. Сүүлийн үед ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдлаас болж ихээр бохирдох болжээ. Одоо 90 хувь нь урсахаа больсон байна.
4. Америкийн Мисиссиппи гол
Америкийн Мисиссипи гол нь Америкийн байгаль экологийн үндэс гэгддэг. Энэ нь Америк тивийн 40 хувийг эзэлдэг. Гэтэл жил бүр 1.5 сая шоо метр азотын бохирдол Мексикийн хоолойгоор орж ирдэг болсоноос хойш усны ихэнхи хувь нь ямар ч хэрэгцээгүй болсон байна.
5. Монголын Туул гол
Монголчууд энэхүү голоо хамгийн урт настай хэмээн нэрийддэг. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын иргэдийн 90 хувийг цэвэр усаар тэтгэж ирсэн Туул гол 2005-2010 онуудад хоёр удаа ширгэж байсан удаатай. Энэхүү гол ДЭМБ-ын хамгийн их бохирдсон голд анх удаа нэрлэж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд Туул голд загас маш их ховордож байгаа, усны агууламж маш их бохирдсон гэж дүгнэсэн байна.
6. Энэтхэгийн Ганг гол
Хиндичүүдийн хамгийн их хүндэтгэж, шашны ёслолоо хийдэг гол нь Ганг гол юм. Энэ голд ойролцоогоор хоёр сая хүн өдөр бүр ёслолын угаал үйлддэг ажээ. Гэтэл Ганг гол химийн хорт хаягдлаар дүүрч, ус нь өмхийрч, ямар ч амьд амьтангүй болсон байна.
7. Хятадын Сонхуа гол
Хятадын зүүн хойд хэсгээр урсдаг. Үүнд Хэйлонг гол цутгадаг юм. 2005 онд Сонхуа гол нь шатахуунаар бохирдож одоо хүртэл энэхүү хохирлоо арилгаж чадаагүй хэмээн дүгнэж энэ хэсэгт багтаажээ.
Улаанбаатар ундны усан дахь ураны агууламж өндөр гарчээ
Улаанбаатарын ундны усанд агуулагдаж буй ураны агууламж маш өндөр гарсан талаар АНУ-ын "Science of the Total Environment" хэмээх эрдэм шинжилгээний сэтгүүл болон www.ncbi.nlm.nih.gov цахим хуудаст бичжээ. Мэдээлэл 2013 оны хоёрдугаар сарын 11-нд Монголын усны талаар судалгааг тавьсан байна. Судалгааг АНУ-ын Анн Арбор дахь Мичиганы их сургуулийн эрдэмтэд Монголын ЭМШУИС-ийнхны дэмжлэгтэйгээр хийж гүйцэтгэсэн талаар бичсэн.
Тэд эхлээд нийслэлийн гүний усан дахь хүнцлийн хэмжээг тогтоох зорилгоор ажилласан байна. Өнгөрсөн оны зургаа, долдугаар сард нийслэлийн долоон дүүргийн 129 худгаас авсан усны дээжийг АНУ-руу явуулж, лабораторит шинжилсэн байна. Шинжилгээгээр усан дахь цүнхэл хэвийн хэмжээнд байгааг тогтоосон бөгөөд санамсаргүйгээр дотор нь агуулагдаж байсан ураныг илрүүлжээ. Гүний усны дээжинд 0.01-57 мкг/л хэмжээтэй буюу дунджаар 4.6 мкг/л уран агуулагдаж байсныг бичжээ.
Шинжилгээнд авсан усны дээжний 25 хүрэхгүй хувьд ураны агууламж 2мкг/л-ээс бага байжээ. Гэтэл дэлхийн олон оронд гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж 1.0 мкг/л-ээс хэтэрдэггүй. Түүнчлэн ДЭМБ-ын тогтоосноор гүний цэвэр усан дахь ураны агууламж хамгийн ихдээ 15 мкг/л байх ёстой харин Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын усны бохирдол дээд цэгтээ хүрснийг мэдэгдсэн байна.
НҮБ болон ДЭМБ хамтран дэлхийн усны бохирдлын талаар мэдэгдэл гаргалаа
Дэлхийн усны 45 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байна. 15 хувийг химийн бордооноос үүдсэн хөрсний бохирдол байгаа ажээ. Энэ нь 1988 оны байдлаар гэнэ хэмжээнд байсан бол. Харин 2012-2013 онд далайн усны 68 хувийг газрын тосны бохирдол эзэлж байгаа бол 20 хувийг химийн бохирдол эзэлж байна хэмээн мэдэгдсэн байна. НҮБ-ын мэдээлснээр дэлхий даяар өдөрт хоёр сая тонн бохир усыг асгадаг. Энэ бохир ус төрөл бүрийн өвчний халдвар тарааж, байгаль орчинд асар хортой нөлөө үзүүлдэг.
Манай гарагийн бүх эмнэлэгт хэвтэж байгаа өвчтөнүүдийн тал хувь нь бохир уснаас болж өвдсөн байна. Манай гарагийн 71 хувийг ус бүрхдэг ч зөвхөн нэг хувь нь ундны усанд тохиромжтой аж. Энэ ус цаашид улам багасна уу гэхээс хэзээ ч ихсэхгүй гэж эрдэмтэд баталдаг. Дэлхийн бүх цэнгэг усны зөвхөн нэг хувийг шууд унданд хэрэглэж болдог. Энэ нь манай гарагийн нийт усны ердөө 0.007 хувь юм. Иймээс НҮБ 1993 оны гуравдугаар сарын 22-ноос эхлэн жил бүр Дэлхийн усны нөөцийн өдрийг /World Water Day/ тэмдэглэх тогтоол гаргажээ.
Яагаад гэвэл усны хомсдол, ариун цэврийн байдал дорой байгаагаас болж даян дэлхийн дайн дажинд амь үрэгдэгсдээс ч олон хүн нас барсаар л байна. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн өдөрт долоон миллиард тонн усыг унд, ахуй, үйлдвэрийн хэрэгцээнд хэрэглэдэг. Дэлхийн цэвэр усны нөөц 2025 он гэхэд шавхагдана гэсэн тооцоо судалгааг эрдэмтэн судлаачид гаргасан байна. Харин Ази тивийн усны нөөц 2018 онд дуусаж магад хэмээн НҮБ-ы Цэвэр усны байгууллага мэдээллээ. Учир нь дэлхийн хүн амын 60 хувь нь энэ тивд амьдардаг.
АНУ-ын цэвэр усны агууламж 2020 онд шавхагдана
Америкийн Аламогодро ход болон түүний хавьд орчимд нялх нярай хүүхэд, өвгөд настангуудад ч өршөөл байхгүй аймшигт өвчин дэлгэрсэн байсан. Бүх өвчнүүд мөнгөөр усаар хордсон болохыг эмч нар тогтоожээ. Ингэснээр засгийн газар тус орны усны бүх томоохон эх булгийг шинжилжээ. Энэ шинжилгээгээр сая сая хавтгай дөрвөлжин бээр талбай гадаргуутай үзэсгэлэнт сайхан нуурууд нь арилгах бололцоогүй, аюул ихтэй мөнгөн усаар хордсон гэсэн дүгнэлт гаргасан. XX зууны дунд үеэс хөгжилтэй бүх орнуудад усны эх булаг их бага хэмжээгээр бохирдсон байна.
АНУ-д ихэнх усны эх булаг нь бохирдоод байгаа ба 100 сая Америкчууд бохир ус нийлүүлж байгаа гол, мөрөн, нуураас ус ууж, 40 сая гаруй нь химийн хортой хольцны хэмжээ нь ундны усны ариун цэврийн нормын зөвшөөрөх хэмжээнээс олон дахин хэтэрсэн усыг ууж байна. (Вашингтон хотын дэргэдэх Потомак гол одоо муу усны задгай сантай ижил болжээ) гэж Америкийн “Нейшнэл Паркс Мэгэзин “ сэтгүүлд бичжээ. Энэ голын ёроолд тунасан хогийн зузаан 3 м хүрсэн ба цацарсан усан дахь өвчин үүсгэгч бактерүүд нь тамирчдыг өвчлүүлэх аюултай гэж үзсэн учир энэ голд усны цанаар ч гулгахыг хориглжээ.
Миссисипи, Миннесот мөрнүүдийн усыг газар тариалан услахад ч тохирохгүй болсон гэж үзсэн ба нуурууд нь тун хөөрхийлөлтэй байдалд ороод байна. Бохирдолтын аюулын бодит жишээ бол АНУ-ын Эри нуур юм. Энэ асар том үзэсгэлэнт сайхан нуур нь сүүлийн арван жилийн хугацаанд мөхсөн усан сан болжээ. Дейтрот голд өдөр бүр АНУ, Канад улсын 12 хотоос 8 мянган тонн хог хаягдлыг нуурт хийж байдаг. Үйлдвэр, ахуйн бохир усанд их байдаг органик гаралтай бодисуудын задралд усны хүчилтөрөгч нь ихээр зарцуулагддаг учир уусмал хүчилтөрөгчийн хэмжээ нь багассанаас болж ( ялангуяа хамгийн их идэвхтэй үе болон усны гадаргуу орчимд) загасны аж ахуй үлэмж ихээр хохирч усны ургамлын хэмжээ нэмэгджээ.
Эри нуурын усанд хүн одоо ороход аюултай болсон ба түүнийг одоогоос 25 жилийн өмнөх тэр үеийн байдалд нь нэгэнт буцааж оруулах боломжгүй болсон гэж эрдэмтэд үзэж байна. Мөн 250 үйлдвэр аж ахуйн газар 310 бохир усны систем бохир усаа хаяж байгаа Мичиган нуурыг ” Сөнөж байгаа нуур” гэж Америкчууд нэрлэдэг болсон байна. Нью-Йорик хотын цэвэр усны сүлжээгээр бараг хоёр удаа хэрэглэгдсэн усыг дахин цэвэрлээд гүйлгэж байна.
Нийлж байгаа хог хаягдлыг далай руу бараг урсгаж амжаагүй байхад Гудзон мөрний усыг цэвэр усны нассоор дахин соруулж авч байдаг байна. Үнэн хэрэг дээрээ ийм ус нь унданд байтугай юм угааахад ч бараг тохиромжгүй юм. Нью-Иорк хотын оршин суугчид ундны усаа дэлгүүрээс авахыг илүүд тооцдог ба иймэрхүү байдал Америкийн бусад хотод ч мөн адил гарч байна. Цэвэр усыг үйлдвэрлэх худалдаалах ажлыг хувийн том том нэгдэл, компианууд эрхэлдэг ажээ.
Англи улс усны бохирдолтой тэмцэж байна
Английн хүн амын 85 хувь нь чанарын хувьд шижигтэй усыг хэрэглэж байна. Темза, Ли мөрнүүдийн ус хүүлээн авах барилгын ойр орчимд ихэд бохирдож, хотын орчинд дахь гадаад байдал нь тун бохир харагдах болсон байна. Үйлдвэрийн бохир усны зэрэгцээ борооны ус нь гудамж талбайн хогийг угаан гол мөрний усыг ихээр бохирдуулдаг. Үйлдвэрлэл хүчтэй хөгжиж эхэлсэн өнгөрсөн зууны үед Английн долоо хоног тутмын “Панч” гэдэг хошин шог сэтгүүл Темза мөрнийг зүй бусаар бохирдуулахын эсрэг идэвхитэй тэнцэл явуулж эхэлсэн нэрт эрдэмтэн Фарадэйн Темза мөрөнд цаас дүрмэгц л даруй хүрэн болсон байна.
Герман улсын ихэнхи гол мөрөн хог хягдалаас болж удны усны 75 хувийг алджээ
Германы ихэнх гол мөрөн бүх урсгалын дагуудаа үйлдвэрүүдийн хаягдлаар бүрэн бохирдож ундны усны хангамжид ашиглах боломжгүй болжээ. Энэ гол мөрнүүдэд хоногт 15 сая орчим шоометр үйлдвэрийн бохир усыг цэвэрлэлгүйгээр хаяж байгаагаас болоод голын бараг амьтан бүхэн устаад байна. Франц, Белги, Люксембүргийн гол мөрнүүд ихэд бохирдож , Баруун Европын усны гол судас болсон Рейн мөрөн танигдахын аргагүй болсон юм. Рейн мөрний усаар жилд 120 мянган тонн төмөр , 85 тонн мөнгөн ус, 1000 тонн хүдэр, 1500 тонн хар тугалга Голландын хэл рүү урсаж ордог байна.
Тухайн үедээ үзэмжтэй сайхан нуга, усан үзмийн цэцэрлэгүүдтэй хүний сэтгэл булааж байсан Рейн мөрний хөндий одоо “Европын бохир усны суваг “ гэж нэрлэгдэх болжээ. Гэтэл эртнээс Рейн мөрөн нь эрэг дагуугийнхаа Германы олон хотуудад ус өгөөд зогсохгүй түүний дотоод урсгалаас Голландын олон хотууд цэвэр усаа авдаг усан хангамжийнх нь эх булаг байсан юм.
Гэтэл одоо Герман Франц Голландын олон пүүсүүд хорт хаягдлаа хаяснаас болоод мөрний доод талын усыг уух байтугай нүүр гар угаахад ч аюултай гэдгийг Голландын химичин саяхан тогтоожээ. Тэд Рейн Мааса хоёр мөрний нийлэх урсгалын усанд химийн бодисын хольц маш их учир Фото зургийн дүрс тодруулагч хорны оронд тэр усанд дүрж буулгасан зургийг “Детелеграф “сонинд нийтэлж баталсан байна.
Швейцар улсын хамгийн том гол Лугано үхэлтэй нүүр туллаа
Тунгалаг цэнхэр нууруудын орон гэдэг Швейцарьт хүртэл усны эх булгууд нь бохирдож байна. Бүр 1963 онд уулын рашаан сувиллын газар Церматтад халуун хижиг өвчний халдвар дэлгэрч байв. 1971 оноос Цюрих болон Женевийн алдарт сайхан нуурууд мөн Лугано нуурын усанд орохыг хориглосон байна. Женевийн үзэсгэлэнт сайхан нуур сөнөж байгаа ба түүнд загас бараг байхгүй болжээ. Түүний усыг бичил судлаачид уухад хэтэрхий өтгөн анжсаар хагалхад хэтэрхий шингэн гэж хэлжээ.
Дулааны эрчим хүчний хөгжлийн үр дүнд цахилгаан станцууд "дулаанаар бохирдуулж” байна. Эдгээр станцууд болон зарим үйлдвэрийн газруудад тоног төхөөрөмжийг хүйтэн усаар хөргөж , халсан усыг усан сан руу болон далайд шууд нийлүүлдэг гэнэ. Ингэснээр усан сангийн ус бүлээсдэг учир усны зарим ургамал маш түргэн ургаж нуур тэнгисийг “ цэцэглүүлэхэд” хүргэдэг байна. Үүний уршгаар усанд хүчил төрөгч барагдаж нуур, гол, мөрний амьтад болон загасанд үхлийн аюул учруулж байгаа юм.
Б.Дэлгэрцэцэг