Цөмийн эрчим хүч гэдэг өнөөдөр хүн төрөлхтөнд байгаа эрчим хүч үүсгэх аливаа технологитой харьцуулахад үйлдвэрлэлийнхээ үед байгаль орчинд хамгийн бага хохирол учруулдаг технологи юм. Гэвч нэг том асуудал одоо ч хүн бүрийн сэтгэлийг түгшээж байгаа нь “Цөмийн хаягдал” билээ.
ТЭГВЭЛ ЦӨМИЙН ХАЯГДАЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Цацрагийн хэмжээ нь хэдэн цагаас хэдэн зуун мянган жил хадгалагддаг аж
Цөмийн хаягдал нь асар их хортой, цацраг идэвхт бодис бөгөөд анагаах ухаан, батлан хамгаалах салбар болон эрчим хүч үүсгэх Цөмийн цахилгаан станцуудаас ялгардаг. Түүнчлэн маш олон төлөвт байх боломжтой.
Зарим нь хийн төлөвт байхад зарим нь шингэн эсвэл бүр хатуу төлөвт шилждэг. Харин тухайн түлшийг ямар зорилгоор ашигласнаас шалтгаалан цацрагийн хэмжээ нь хэдэн цагаас хэдэн зуун мянган жил хадгалагддаг аж.
Эцэст нь цөмийн хаягдлыг байгальд булшилснаар байгаль орчинд хор хөнөөл учруулах магадлал өндөртэй. Агаарт нэвчиж, ус, хөрс бохирдуулах бөгөөд хүн, амьтны эрүүл мэндэд урт хугацааны сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Хамгийн ярвигтай нь хорт хавдар тусах магадлалыг өндөрсгөдөг аж.
БҮХ ЦӨМИЙН ХАЯГДАЛ АЮУЛТАЙ ЮУ?
Мэдээж хэрэг цацраг идэвхт хаягдал бүгд аюултай. Гэхдээ аюулын хэмжээг тодорхой хэдэн түвшинд хувааж үздэг:
ДООД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
Энэ түвшний хаягдал нь цөмийн түлшийг эргэлтэд оруулах үед үүсэх хэдий ч ихэвчлэн эмнэлэг, үйлдвэр зэрэг цацраг идэвхт бодисыг ашигладаг салбаруудаас гардаг. Үүнд бичгийн цаас, хувцас, ажлын багаж хэрэгсэл зэрэг хамаарах бөгөөд богино хугацаанд цацрагаа хадгалдаг учир аюул багатай гэж үзнэ.
Гэхдээ зарим төрлийн доод түвшний хаягдал өндөр цацрагтай байх нь бий. Тийм төрлийн хаягдлыг тээвэрлэх, булшлахдаа болгоомжтой байх ёстой. Ихэнх засгийн газрууд энэ төрлийн хаягдлыг газарт булах нь тохиромжтой гэж үздэг.
ДУНД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
Мэдээж хэрэг энэ түвшний хаягдал нь доод түвшний хаягдлаас илүү их хэмжээний цацраг агуулж байдаг. Тээвэрлэлтийн үед цацраг алдагдахаас сэргийлж заавал бетон эсвэл цардсаар хамгаалах ёстой аж. Энэ төрлийн хаягдалд резин, химийн хаягдал, цөмийн түлш агуулах сав зэрэг багтана.
ДЭЭД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
1000 мегаватт хүчин чадалтай цөмийн цахилгаан станц жилд 27 тонн хаягдал ялгаруулдаг
Цөмийн реактороос шууд ялгарах хамгийн өндөр цацраг идэвхтэй хаягдал нь энэ түвшинд хамаарна. Цөмийн түлшийг ашиглаж дууссаны дараа ялгарах материал нь асар өндөр цацраг идэвхтэй байдаг. Үүгээр зогсохгүй их хэмжээний дулаан ялгаруулсаар байдаг учир хөргөх шаардлагатай.
Хэдийгээр цөмийн реакторын ашигласан түлшнээс ийм өндөр цацрагтай хаягдал ялгардаг ч гэсэн дэлхийн нийт цөмийн хаягдлын маш бага хувийг энэ төрлийн хаягдал эзэлдэг аж. Жишээ нь 1000 мегаватт хүчин чадалтай цөмийн цахилгаан станц жилд 27 тонн хаягдал ялгаруулдаг юм байна.
Түүнчлэн жилд дэлхий даяар дээд түвнший хаягдал 12000 тонноор нэмэгдэж байна. Хамгийн ярвигтай нь энэ төрлийн хаягдлын цацраг идэвх алдагдах хүртэл хэдэн зуун мянган жил хэрэгтэй. Тиймээс өнөөдөр хүн төрөлхтөн цацраг ихтэй хаягдлыг Засгийн газраас зөвшөөрсөн бүсэд газрын гүнд булж байна.
ХЭР УДААН ХУГАЦААНД ХОР ХӨНӨӨЛТЭЙ БАЙДАГ ВЭ?
Үүнийг арай хялбараар тайлбарлахын тулд Финландын “Онкало” хаягдал хадгалах агуулахаар жишээ авъя. Энэхүү агуулах нь дэлхийн хамгийн анхны байнгын хаягдал хадгалах газар болох юм.
2004 оноос байгууламжийн ажил эхэлж 2100 онд дуусна гэж төлөвлөжээ. Түүнчлэн энд 100,000 жил цацраг идэвхээ алдахгүй хаягдлыг булна гэж тооцоолсон юм байна. Гэхдээ 100,000 жил гэдэг хэр их хугацаа вэ?
Египетийн Гизагийн пирамид гэхэд 4500 жилийн настай. Хүн төрөлхтөн төв Азид үүссэнээс хойш 200,000 гаруй жил өнгөрч байгаа. Түүнчлэн дэлхий даяар тархан суурьшсан тухайд авч үзвэл 70,000 жилийн түүхтэй.
Тэгэхээр 100,000 жил гэдэг асар их хугацааны туршид юу болж өнгөрөхийг үнэндээ бид таах бараг боломжгүй. Жишээ нь өнөөдөр бид Стөүн Хенжийн чулуу хэрхэн тогтсон, Пасха арал дээрх хүн чулуунууд ямар учиртай гэдгийг тайлж чадаагүй л байна.
ТЭГВЭЛ ЭНЭ АСУУДЛЫГ ХЭРХЭН ШИЙДЭХ ВЭ?
Харамсалтай нь цөмийн хаягдлыг хэрхэх талаар хялбар тайлбар хийж чадсан хүн одоогоор алга байна. Гэхдээ онолын хувьд цөмийн хаягдлыг бид 100 жилийн дараа гэхэд асуудлыг нь бүрэн шийдэж болно гэж үзжээ.
Жишээ нь дөрөвдүгээр үеийн цөмийн реакторууд шингэн торий ашиглах бөгөөд өнөөдөр ашиглаж байгаа реакторуудаас хэд дахин бага хаягдал ялгаруулна гэж таамаглаж байгаа бол зарим нэг реакторууд одоо хаягдал гэж байгаа зүйлсийг дахин шатааж эрчим хүч үйлдвэрлэнэ гэж байгаа.
Хэдийгээр туршилтаар батлагдаагүй ч гэсэн 2030 он гэхэд эхний реакторууд хэрэглээнд нэвтэрч эхэлнэ. Түүнчлэн өнөөдөр бидний ашиглаж байгаа ихэнх реактор “хоёрдугаар үеийн” сайжруулсан хувилбар бөгөөд өнгөрсөн жилээс гурав дахь үеийн реактор ашиглалтад орж эхэлсэн.
Ингээд бодохоор нэг төрлийн реактороос нөгөөг бүтээх хугацаа дунджаар 25 жил гэж үзэхэд хүн төрөлхтөн 2100 онд долоо, найм дахь үеийн реактороо ашиглаж эхэлж болох юм. Хэрэв тэгвэл дөрөвдүгээр үеийн реакторын амлаж байгаагаас илүү бага аюултай байх төдийгүй, хаягдалгүй ч болж болох.
Эх сурвалж: www.theguardian.com, www.edfenergy.com, www.world-nuclear.org
Цөмийн эрчим хүч гэдэг өнөөдөр хүн төрөлхтөнд байгаа эрчим хүч үүсгэх аливаа технологитой харьцуулахад үйлдвэрлэлийнхээ үед байгаль орчинд хамгийн бага хохирол учруулдаг технологи юм. Гэвч нэг том асуудал одоо ч хүн бүрийн сэтгэлийг түгшээж байгаа нь “Цөмийн хаягдал” билээ.
ТЭГВЭЛ ЦӨМИЙН ХАЯГДАЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Цацрагийн хэмжээ нь хэдэн цагаас хэдэн зуун мянган жил хадгалагддаг аж
Цөмийн хаягдал нь асар их хортой, цацраг идэвхт бодис бөгөөд анагаах ухаан, батлан хамгаалах салбар болон эрчим хүч үүсгэх Цөмийн цахилгаан станцуудаас ялгардаг. Түүнчлэн маш олон төлөвт байх боломжтой.
Зарим нь хийн төлөвт байхад зарим нь шингэн эсвэл бүр хатуу төлөвт шилждэг. Харин тухайн түлшийг ямар зорилгоор ашигласнаас шалтгаалан цацрагийн хэмжээ нь хэдэн цагаас хэдэн зуун мянган жил хадгалагддаг аж.
Эцэст нь цөмийн хаягдлыг байгальд булшилснаар байгаль орчинд хор хөнөөл учруулах магадлал өндөртэй. Агаарт нэвчиж, ус, хөрс бохирдуулах бөгөөд хүн, амьтны эрүүл мэндэд урт хугацааны сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Хамгийн ярвигтай нь хорт хавдар тусах магадлалыг өндөрсгөдөг аж.
БҮХ ЦӨМИЙН ХАЯГДАЛ АЮУЛТАЙ ЮУ?
Мэдээж хэрэг цацраг идэвхт хаягдал бүгд аюултай. Гэхдээ аюулын хэмжээг тодорхой хэдэн түвшинд хувааж үздэг:
ДООД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
Энэ түвшний хаягдал нь цөмийн түлшийг эргэлтэд оруулах үед үүсэх хэдий ч ихэвчлэн эмнэлэг, үйлдвэр зэрэг цацраг идэвхт бодисыг ашигладаг салбаруудаас гардаг. Үүнд бичгийн цаас, хувцас, ажлын багаж хэрэгсэл зэрэг хамаарах бөгөөд богино хугацаанд цацрагаа хадгалдаг учир аюул багатай гэж үзнэ.
Гэхдээ зарим төрлийн доод түвшний хаягдал өндөр цацрагтай байх нь бий. Тийм төрлийн хаягдлыг тээвэрлэх, булшлахдаа болгоомжтой байх ёстой. Ихэнх засгийн газрууд энэ төрлийн хаягдлыг газарт булах нь тохиромжтой гэж үздэг.
ДУНД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
Мэдээж хэрэг энэ түвшний хаягдал нь доод түвшний хаягдлаас илүү их хэмжээний цацраг агуулж байдаг. Тээвэрлэлтийн үед цацраг алдагдахаас сэргийлж заавал бетон эсвэл цардсаар хамгаалах ёстой аж. Энэ төрлийн хаягдалд резин, химийн хаягдал, цөмийн түлш агуулах сав зэрэг багтана.
ДЭЭД ТҮВШНИЙ ХАЯГДАЛ
1000 мегаватт хүчин чадалтай цөмийн цахилгаан станц жилд 27 тонн хаягдал ялгаруулдаг
Цөмийн реактороос шууд ялгарах хамгийн өндөр цацраг идэвхтэй хаягдал нь энэ түвшинд хамаарна. Цөмийн түлшийг ашиглаж дууссаны дараа ялгарах материал нь асар өндөр цацраг идэвхтэй байдаг. Үүгээр зогсохгүй их хэмжээний дулаан ялгаруулсаар байдаг учир хөргөх шаардлагатай.
Хэдийгээр цөмийн реакторын ашигласан түлшнээс ийм өндөр цацрагтай хаягдал ялгардаг ч гэсэн дэлхийн нийт цөмийн хаягдлын маш бага хувийг энэ төрлийн хаягдал эзэлдэг аж. Жишээ нь 1000 мегаватт хүчин чадалтай цөмийн цахилгаан станц жилд 27 тонн хаягдал ялгаруулдаг юм байна.
Түүнчлэн жилд дэлхий даяар дээд түвнший хаягдал 12000 тонноор нэмэгдэж байна. Хамгийн ярвигтай нь энэ төрлийн хаягдлын цацраг идэвх алдагдах хүртэл хэдэн зуун мянган жил хэрэгтэй. Тиймээс өнөөдөр хүн төрөлхтөн цацраг ихтэй хаягдлыг Засгийн газраас зөвшөөрсөн бүсэд газрын гүнд булж байна.
ХЭР УДААН ХУГАЦААНД ХОР ХӨНӨӨЛТЭЙ БАЙДАГ ВЭ?
Үүнийг арай хялбараар тайлбарлахын тулд Финландын “Онкало” хаягдал хадгалах агуулахаар жишээ авъя. Энэхүү агуулах нь дэлхийн хамгийн анхны байнгын хаягдал хадгалах газар болох юм.
2004 оноос байгууламжийн ажил эхэлж 2100 онд дуусна гэж төлөвлөжээ. Түүнчлэн энд 100,000 жил цацраг идэвхээ алдахгүй хаягдлыг булна гэж тооцоолсон юм байна. Гэхдээ 100,000 жил гэдэг хэр их хугацаа вэ?
Египетийн Гизагийн пирамид гэхэд 4500 жилийн настай. Хүн төрөлхтөн төв Азид үүссэнээс хойш 200,000 гаруй жил өнгөрч байгаа. Түүнчлэн дэлхий даяар тархан суурьшсан тухайд авч үзвэл 70,000 жилийн түүхтэй.
Тэгэхээр 100,000 жил гэдэг асар их хугацааны туршид юу болж өнгөрөхийг үнэндээ бид таах бараг боломжгүй. Жишээ нь өнөөдөр бид Стөүн Хенжийн чулуу хэрхэн тогтсон, Пасха арал дээрх хүн чулуунууд ямар учиртай гэдгийг тайлж чадаагүй л байна.
ТЭГВЭЛ ЭНЭ АСУУДЛЫГ ХЭРХЭН ШИЙДЭХ ВЭ?
Харамсалтай нь цөмийн хаягдлыг хэрхэх талаар хялбар тайлбар хийж чадсан хүн одоогоор алга байна. Гэхдээ онолын хувьд цөмийн хаягдлыг бид 100 жилийн дараа гэхэд асуудлыг нь бүрэн шийдэж болно гэж үзжээ.
Жишээ нь дөрөвдүгээр үеийн цөмийн реакторууд шингэн торий ашиглах бөгөөд өнөөдөр ашиглаж байгаа реакторуудаас хэд дахин бага хаягдал ялгаруулна гэж таамаглаж байгаа бол зарим нэг реакторууд одоо хаягдал гэж байгаа зүйлсийг дахин шатааж эрчим хүч үйлдвэрлэнэ гэж байгаа.
Хэдийгээр туршилтаар батлагдаагүй ч гэсэн 2030 он гэхэд эхний реакторууд хэрэглээнд нэвтэрч эхэлнэ. Түүнчлэн өнөөдөр бидний ашиглаж байгаа ихэнх реактор “хоёрдугаар үеийн” сайжруулсан хувилбар бөгөөд өнгөрсөн жилээс гурав дахь үеийн реактор ашиглалтад орж эхэлсэн.
Ингээд бодохоор нэг төрлийн реактороос нөгөөг бүтээх хугацаа дунджаар 25 жил гэж үзэхэд хүн төрөлхтөн 2100 онд долоо, найм дахь үеийн реактороо ашиглаж эхэлж болох юм. Хэрэв тэгвэл дөрөвдүгээр үеийн реакторын амлаж байгаагаас илүү бага аюултай байх төдийгүй, хаягдалгүй ч болж болох.
Эх сурвалж: www.theguardian.com, www.edfenergy.com, www.world-nuclear.org